Conventions used in collation files .
Note: It is not our intention to collate every extant manuscript for every part of the Dialogus. We have chosen several short sections for "thorough collation", i.e. collation of every extant manuscript, to get a sense of the relationships among the manuscripts (see Relationships among witnesses). We have done this for several sample sections because the relationship among the manuscripts may not be the same throughout. These soundings show a number of families of manuscripts. For other parts of the work we will collate representatives of the main families.
All the currently accessible MSS of 32Dial. have been collated for the prologue and first five chapters. This collation revealed that the best two MSS are NaRe, which agree closely with one another and contain important additions and deletions not found in any other MSS. They also contain many less significant variants. Mz is another good MS which is, as it were, half way between NaRe and the other MSS because it shares many significant readings with NaRe against all the other MSS.
All the other MSS are linked by their difference from MzNaRe, with Rd slighly anomalous in sharing some important improvements with MzNaRe. Rd is a very careless MS with some outlandish readings but there is reason to suspect that it may have been copied from a MS partially corrected against the recension represented by MzNaRe. (See variant 32.)
Among the other MSS a number of sub-groups can be identified. LmLyPz form one such, and Ar may be linked to these. This sub-group is quite accurate and more complete than the other MSS in its family. It seems very likely that Lm is a copy of Pz.
All the other MSS are linked by a number of omissions not found in the MSS so far mentioned: these MSS are AuBaCaDiFrMwMdPbPcPeTo. As in Part 1, BaDiTo are fairly close, and to these (and especially to To) can be joined Mw and Md, although both these have marginal corrections, some of which, in the case of Md, seem to derive from a MS with some of the additions of MzNaRe - possibly a MS like that from which Rd derives.
Pb is probably a copy of Au and these two seem close to FrPe as well. Several significant variants (24, 77, 478) suggest connection between Fr and Mw. Ca also seems part of this sub-group. However, the contamination among the members of the sub-group is such that one can hardly provide a stemma for them that has any plausibility.
Study of the end points of the various witness is suggestive. PbPcPeMwBa end part way through 3.2 Dial. 3.16 (at "sedis scilicet Romanae antistitem") (see Scholz, Unbekannte Streitschriften, vol. 2, pp. 143-6). Ar ends at a later point, part way through 3.2 Dial. 3.17, at "hoc multi rationibus improbatur primo" (see Scholz, ibid.). Thus Ar is not likely to be a copy of any of PbPcPeMwBa, or Di of Ba (to which it is close). The text of PzLy ends at a later point still, and NaVe still later. **Check Au Ca Es Fr Un To Vd.
(See also table of variants, omissions and marginal corrections)
Discipulus: Scripturae divinae {et add. &To[1]} Romanos {Romani &Rd[2]}{Romano &To[3]} pro tempore {tempori &To[4]}{pro add. &To[5]} quo mundi imperium acquirere {om. &Di[6]} laborarunt {laboraverunt Rd[8]}{laboraverint &Pc[9]} multis et magnis laudum {om. &Ca[10]}{laudium &Ba[11]} praeconiis noscuntur {noscantur &To[12]} extollere, prout in libris Machabaeorum [c. 8] legimus manifeste. Proinde post tractatum de potestate Papae et cleri tractatus de iuribus Romani Imperii {imperatorii &Ly[13]}, quem {*quae &@DiFrMwNa[14]} nonnulli literati {om. &Pe[15]} ex sacris literis {*trs. &@AuCaFrMdMwMzNaPbPcPeReTo[16]} nituntur elicere subnectatur {subiungatur &Di[17]}: praesertim cum occasione {actione &$LmPz[18]} Romani Imperii quidam {quidem &Rd[19]} -- {in add. &$LmPz[20]} quorum {trs.& Di[22]} et multorum maiorum {*aliorum& $%FrMw[24]} [[aliter aliorum Mw margin [25]]] , in tractatibus secuturis {scripturarum &Ba[26]}{securis &Au[27]}, ad quos isti duo primi {libri add.&Fr[29]} tertiae partis nostri dialogi sunt praeparatorii et {vel &Re[30]} praeambuli, intendimus {*nitemur&Rd[32]}[[suggests that source of Rd has been corrected from MS like MzNaRe]] discutere -- de fide altricari {*altercari &@ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[33]} coeperint {ceperunt &Mw[34]}{reperuit &Rd[35]}{reperiunt &Md[36]}{om. &To[37]}[[To has gap [38]]][[variants for coeperint may suggest closeness between RdMdTo - To not being the source of RdMd]] orthodoxa {?orthodaxe &Fr[39]}. Praesens autem tractatus tres {*quinque &@ArAuBaCaDiFrLmMdMwMzNaPbPcPePzRdReTo[40]} libros contineat {continet &@ArAuBaCaDiFrLmMdMwPbPcPePzRdTo[41]}, quorum primus inquirat {inquirit &@ArAuBaCaDiFrLmMdMwPbPcPePzRdTo[42]} an toti generi {genere &Di[43]} humano expediat unum Imperatorem universo {universi &Di[44]}{universe &Pc[45]} orbi praeesse, quibus excellentiis seu gratiis {gravibus &Re[46]}{trs. 321 &@AuPb[47]} moribus et {om. &Pc[48]} virtutibus Imperator mundi debeat {debet &@ArAuBaCaDiFrMdMwPbPcPeRdTo[49]} praefulgere, {refulgere &Mz[50]} a quo Romanum processit {processerit &Di[51]}{praecessit &@PcTo[52]} imperium, et an {aliquando &Rd[53]} de iure seu {*om. &@ArAuBaCaDiFrLmLyMdMwMzNaPbPcPePzRdReTo[54]} destrui seu cassari [[vel cessari add. Mw margin [55]]] {quassari &Md[56]}{cessari &@FrTo[57]} minui dividi valeat seu {aut &Ca[58]}{*vel &@AuBaDiFrMdMwNaPbPcPeReTo[59]} transferri. Secundus quae {qui &Ar[60]} iura habeat Imperator Romanorum {om. &@AuPb[61]} super temporalia {temporali &Pc[62]}{talia &Md[63]} investigat {*investiget &@MzNaRe[64]}. Tertius perscrutatur {*perscrutetur& Di[66]} an Imperator Romanorum super spiritualia habeat potestatem aliquam {trs.& @MzNaRe[68]} vel sit capax super {om. &Ba[69]} spiritualia {spiritualis &Ba[70]} potestatis {trs. &Rd[71]}. {*Quartus indaget /?indagere &Mz[72]\ /indiget &$DiFr[73]\ /indagat &@ArBaLmPz[74]\ an quicunque fuerit imperator Romanorum iura Romani imperii contra quemcumque impugnatorem invasorem vel /om. &Pc[75]\ quomodolibet /quemlibet& $%ArBaDiFrLmMdMwPzTo[77]\, etiam /et &Mz[78]\ contra papam, cardinales et clerum, si iura etiam /*om. &$ArAuCaLmNaPcPeRdPzRe[79]\ Romani imperii /contra quemcumque... imperii: om. &Pb[80]\ impugnaverint invaserint vel /om. &@ArBaDiFrMdMwTo[81]\ impedierint, non obstante quacunque sententia ordinatione /trs. &@ArAuBaCaDiFrLmMdMwPbPcPePzRdTo[82]\ constitutione vel processu pape et cardinalium /cardinales... cardinalium: om. &Mz[83]\ vel quorumcumque aliorum, armis et /armis et: arma &$AuMwPbPcRd[84]\[[armata Mw between lines [85]]]/armis et: armorum &Ca[86]\ /armis et: armata &$BaDiFrMdPeTo[87]\ potentia /portantia &Ca[88]\ /armis et potentia: potentia et per arma [armis Lm] &$ArPzLm[89]\, si /sed &Ca[90]\ non potest aliter, de necessitate salutis teneatur defendere, et /etiam &Re[91]\ si turbata /perturbata &@ArLmPz[92]\ fuerint restaurare /om. &Pe[93]\ [[restaurare Pe margin [94]]]. Quintus tractet /tractatus est &Mz[95]\ /tractat &@ArBaDiLmMdPcPzTo[96]\ de rebellibus proditoribus destructoribus divisoribus et usurpatoribus /divisoribus et usurpatoribus: om. &Pe[97]\ Romani imperii vel alicuius partis ipsius add. &$%ArBaDiFrLmMwMzNaPbPcPePzRdReTo[98]}.
Magister {Discipulus &$%LmPz[99]}: Eorum perfecta cognitio quae tractanda {tractenda &To[100]} commemoras {commemorare &Md[101]} ex {et &@DiBa[102]} libris sacrae {sacris &Ca[103]} theologiae, utriusque iuris {ymo &Fr[104]} (canonici videlicet {om. &@MdMzTo[105]} et civilis) {et add. &Rd[106]}, philosophiae moralis, et {om. &@CaRd[107]} ex historiis Romanorum atque {et &@BaDiMdTo[108]} imperatorum et {om. &Ar[109]} summorum pontificum et {*ac &@MzNaRe[110]} aliarum gentium, esset {essent &Ba[111]} patentius extrahenda et solidius munienda {monenda &$AuPb[112]}{minuenda &To[113]}, de quibus solummodo {solum &@ArPe[114]} Bibliam {Biblia &@ArBaCaDiMdMwTo[115]} et decretum cum quatuor {*quinque &@ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[116]} libris decretalium spem habeo obtinendi {obtinere &Pe[117]}; quare {om. &Pc[118]}, ne {om. &Ar[119]}{nec &$AuPb[120]} forsitan {*om. &$ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[121]} opus imperfectum, imo {atque &Ar[122]} ridiculosum, {*forsitan add. &$AuCaMzNaPbPcPeRdRe[123]} faciamus {facias &Ar[124]}, videtur consultius {*totaliter add.&$ArAuBaCaDiFrMdMwPbPcPeRdTo[126]} desistendum.
Discipulus {magister &$%LmPz[127]} Quamvis his {istis &Pc[128]} diebus opus perfectum facere nequeamus {*quia add. &$AuBaCaDiFrMwMzNaPbPcPeRdReToMd[129]}, cum {*tamen &$AuBaCaDiFrMwMzNaPbPcPeRdReTo[130]} de materia tam {ita &Pe[131]} necessaria, ut pote quae totum {quae totum: om. &Pc[132]} tangit genus humanum, opus speciale {spirituale &$?ArBaDiTo[133]} ut aestimo est nullatenus {trs. &@BaDi[134]} ab alio {*aliis&Mz[136]} attentatum {acceptatum &To[137]}, utile erat {*erit &@ArAuBaCaDiFrLmMdMzNaPcPePzRdReTo[138]}[[Mw unclear]] {et &Pb[139]} penitus non {trs.&Md[141]}, ut alios {aliquos &Ca[142]}{alias &Di[143]} copiam {habentium add. &Ba[144]} librorum habentes {om. &$BaDiMd[145]} ad faciendum {*facienda &@AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcRdReTo[146]} perfecta opera provocemus. Puto enim quod ex disputatione {dispensatione &$AuPb[147]} nostra {nostrae &Ly[148]} futurae {*futura& Mw[150]}[[futura Mw between lines [151]]]{futuri &Fr[152]}{?facura &To[153]} veritatis {veritas &@AuPb[154]} et iustitiae ac rei publicae zelatores advertent {advertant &@BaDiFrMwTo[155]} aperte {om. &Pb[156]} veritates quamplurimas {plurimas &@AuPb[157]} circa {contra &$AuPb[158]} praemissa in {et &Fr[159]}{om. &To[160]} detrimentum communis boni latentes {*latere &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[161]} illos qui alios {om. &Pe[162]} regendo vel {*om. &@MzNaRe[163]} consulendo vel informando seu erudiendo gubernant, animabuntur {*-que add. &$AuCaFrMzNaPeRe[164]}[[-que Mw between lines [165]]]{?quia [[or -que]] add. &@PbPc[166]} periti qui {trs. &Rd[167]} eorum quae iusta sunt et utilia fuerunt {*fuerint &@AuCaMzNaPbPcPeRdRe[168]} [[fuerint Mw margin [169]]] amatores de praefatis opera facere exquisita, falsa {falsam &Ba[170]} quae {om. &Ba[171]} recitabimus {reputabimus &Mz[172]} efficaciter improbando {*reprobando &@MzNaRe[173]} et vera quae narrabimus rationibus et {*ac &@MzNaRe[174]} auctoritatibus irrefragabilibus fulciendo. In hoc enim {om. &Re[175]} tractatu sicut {*et add. &@AuCaFrMwNaPcPeRdRe[176]} in toto isto {trs. &Rd[177]} dialogo nihil nisi recitando {recitanda &@ArMd[178]} dicemus {dicerem &Re[179]}, propter quod circa quaerendas {*quaerenda& Pe[181]} sententias sive {*seu &@NaRe[182]} opiniones {sive opiniones: om. &@AuPbPcPe[183]} [[sive opiniones Pc margin [184]]] veras et falsas stolidas {*solidas /solidis &Rd[185]\ et &$BaDiFrMdMwMzNaReTo[186]}{falsas stolidas: om. &@AuPbPcPe[187]} fanticastas {*fantasticas &@ArAuBaCaDiFrLmLyMdMwMzNaPbPcPePzRdReTo[188]} recitabimus {*recitabis &$BaDiFrMdMwMzNaReTo[189]}{recitaberis &Rd[190]}, quas fortius munire conabor {*coneris &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[191]}. Non solum enim verorum {verborum &To[192]} assertio et {?delco add. &Pb[193]} declaratio {et declaratio: om. &Pe[194]}, verum etiam pro falsis et fantasticis sententiis allegationes apparentes, licet sophisticae, ad manifestationem divulgationem et exaltationem saepe occasionaliter conferunt {conferant &@ArAuBaCaDiLmLyMdMwPbPcPePz[195]}{et exaltationem... conferunt: om. &To[196]} veritati {*veritatis&@ArAuBaCaDiFrLmLyMdMzNaPbPcPePzRdReTo[198]} per eas studiosorum {studiorum &@FrMwPeRdTo[199]} excitantur {*exercitantur &@NaRe[200]} ingenia {*et add. &@ArBaCaDiFrLmLyMdMwMzNaPbPePzRdReTo[201]} ex ipsarum {eorum &Pb[202]}{ipsorum &Au[203]} irrationabilitate {rationabilitate &Rd[204]}{in rationabilitate &Fr[205]} veritas contraria {om. &@AuPb[206]} clarius elucescit {eluscerit &Re[207]}{illucescit &Pb[208]}{trs. &@ArAuBaCaDiFrMdMwPbPcPeRdTo[209]}{elucescat &@LmPz[210]}: cum opposita iuxta se {om. &Ar[211]} posita magis appareant {elucescunt &$CaPe[212]} [[elucescunt Mw margin [213]]] [[Mw corrected from MS related to Ca and Pe?]]{apparent &To[214]} et [[ut Pe margin [215]]] veritas exagitata {agitata &Pe[216]} magis {trs. &@AuPb[217]} splendescat {splendescet &@AuBaCaDiFrMdMwMzPbPcPeRdTo[218]} in lucem {luce &Pc[219]}, et {om. &Ar[220]} arguendo {*et arguendo: ac querendo &$AuBaCaDiFrMdMwMzNa?PbPcPeRdReTo[221]} opponendo disputando et ad {om. &Na[222]} allegationes contrarias respondendo veritas elucidetur {*lucidetur &@ArBaCaDiFrMdMwMzNaPcRdReTo[223]}{Discipulus add. &$%ArLmPz[224]}. Quare {*om. &@ArAuBaCaDiFrLmMdMwMzNaPbPcPePzRdReTo[225]} nequaquam {autem add. &Mz[226]}{ergo add. &@FrPbPe[227]}{*igitur &@AuBaCaDiNaPcRdRe[228]}[[igitur Mw between lines [229]]] propter librorum penuriam est opus tam utile dimittendum {dimittendi &@FrMw[230]}, praesertim cum in praenominatis {praenotatis &@ArAuBaCaDiFrMdMwMzPbPcPeRdTo[231]} libris {om. &$MdMwTo[232]}[[libris Mw between lines [233]]], quos {libros add. &To[234]} potes habere, plurima quae tangunt discutienda valeas reperire, et {etiam &Re[235]} plurima {*plura &@MzNaRe[236]} quae legisti, ut {*quae sicut &@MzNaRe[237]} opinor a tua memoria non penitus exciderunt, vel verba vel sententiam recitando possis {posset &@ArTo[238]} cum opportunitas {opportunitatis &Pc[239]} fuerit allegare.
Magister: Importunitate me vincis, ut totum {*tecum &$MzNaRe[240]} tractatum aggrediar {aggrediendo&$ArCaMw[242]} [[aggrediendo Mw margin [243]]] {congregando &$MdTo[244]} qui ut {*non &Ar[245]} [[non Re margin [246]]] dubito in praeiudicium veritatis et iustitiae {*detrimentum add.&@ArAuBaCaDiFrMdMwPbPcPeRdTo[248]} essem {*esset &@AuBaCaDiFrMdMwNaPbPcPeRdReTo[249]}{essemus &Mz[250]} passurus {passivus &Ca[251]}{passuri &Mz[252]} calumnias malignorum, si {se &Re[253]} in ipso quid circa investiganda {investigandi &Rd[254]} sentiam explicare {*explicarem &@ArAuBaCaDiFrLmLyMdMwMzNaPcPePzRdTo[255]}. Ideoque {ideo& To[258]} vis, {*quam add. &$ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[259]} de opinionibus recitandis quid {*om. &@ArAuBaCaDiFrLmMdMwMzNaPbPcPePzRdReTo[260]} reputem approbandum {*approbandam &@ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[261]} in hoc tractatu nullatenus {om. &Na[262]} indicabo; per hoc enim veritas non incurret periculum sed vitabit {videbit &Rd[263]}{sed vitabit: om. &Pe[264]} [[sed vitabit Pe margin [265]]] , eo quod propter {om. &Mz[266]} approbationem meam {om. &Mz[267]}, et {*ut &@ArAuBaCaDiFrLmMdMwMzNaPbPcPePzReTo[268]}{velut &Rd[269]} arbitror, nullus {nullius &Rd[270]} veritati firmius {firmus &Re[271]} adhaereret {adhaeret &@MwMzTo[272]}[[adhaereret Mw between lines [273]]], sed plures, ut timeo, ex odii {et add. &Pb[274]} invidia {*invidiae &@ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[275]} et rancoris malitia ipsam verbis et {om. &Pc[276]} factis {trs. 321 &Pe[277]} acerbius {*et add. &@ArAuBaCaDiFrLmLyMdMwMzNaPbPcPePzRdReTo[278]} nequius impugnarent: quod de aliis a {om. &Rd[279]} quibusdam, famulante {*stimulante &Na[280]}{stimulantis &Re[281]}{ante add. &To[282]} invidia {om. &Md[283]}, fieri mihi {*trs.&@NaRe[285]}[[NaRe wrong here]] ignoro. Veruntamen si unquam advertero {avertero &Au[286]}{advertere &Ca[287]}{advertat &Rd[288]} quod quid {quod &Rd[289]} teneam {?tenam or cenam &@AuPb[290]} exprimendo veritas quaerit {*quiverit &@AuBaCaDiFrLyMdMwMzNaPbPcPzReTo[291]}{quieverit &Rd[292]}{commeruit &Pe[293]} [[aliter quiverit Pe margin [294]]] {queruit &Ar[295]}{nequiverit &Lm[296]} exaltari, hoc expressis {ex premissis &$DiMzTo[297]} verbis {et &@NaRe[298]}[[but erased and verbis added (check) Re [299]]][[NaRe wrong]] non differam divulgare. Cum igitur {ergo&$AuCaPbPcRdMzNaReBaDiFrMdMwPe[301]}{*trs 321 &@MzNaRe[302]} velis omnino {velis omnino: cum vel omnis &To[303]} componi hunc {*trs. &@AuBaDiFrMdMwMzNaPbPcPeReTo[304]} tractatum, ipsum {om. &$FrMw[305]} accelera exordiri.
Discipulus: Romani {quoniam &$ArAuBaCaDiFrMdMwPbPcPeRdTo[306]} iura imperii non iura sed iniuriae et iniustitiae {iniuste &$MdTo[307]} ac {et &@BaDiMdTo[308]} crudeles tyrannides non indigne censeri {censere &@AuCaPbPc[309]} deberent {debent &Mz[310]}{deberet &$LmPz[311]}, si nullatenus expediret unum imperatorem seu principem cunctas mundi provincias gubernare {om. &Rd[312]}, cum Romani super {om. &Pb[313]} universum orbem sibi usurpaverunt {*usurpaverint &@BaDiFrMdMwMzNaRdReTo[314]} principatum. Quo circa de iuribus imperii Romani {*trs.& Ar[316]} plurima {om. &Di[317]} quaesiturus et {*om. &$MzNaRdRe[318]}, ante omnia an expediat esse unum imperatorem totius orbis {*an expediat... orbis: om. &$AuCaMzNaPbPcPeRdRe[319]} interrogare decrevi aut {*an &$AuBaCaDiMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[320]} ad totius {mundi et add. &Pe[321]} generis {trs. &@CaPbPeRdTo[322]} humani {trs. &@AuFrLmMdMwPc[323]} commodum et utilitatem pertineat {pertinet &@AuCaPbPcPe[324]} totum orbem terrarum in temporalibus uni imperatori seu principi seculari {om. &$PbPe[325]} subesse. Circa quod diversas {om. &To[326]} et {ac &To[327]} adversas {diversas &Na[328]} sententias enarra {*narra&Di[330]}{*trs. &@MzNaRe[331]}.
Magister: Circa hanc {*om. &$AuBaCaDiMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[332]} interrogationem {questionem &@AuPb[333]} quam proponis est una opinio quod per {una &To[334]}{om. &Md[335]} unum principem secularem, qui non {om. &$MdMwTo[336]}[[non MdMw between lines [337]]] incongrue imperatoris nomine censetur {*censeretur &@FrMzNaRe[338]}, mundus quo ad temporalia optime regeretur, nec sufficienter {suficit &Re[339]} paci et quieti totius societatis humanae potest {potuit &Fr[340]} per aliud regimen {?regis add. &Ar[341]} provideri.
Discipulus: Pro ista {illa &Ca[342]} opinione allegare conare.
Magister: Ista opinio {ista opinio: pro ista opinione &@AuBaCaDiFrMdMwPbPcPeRdTo[343]} videtur multipliciter {mihi &$ArAuBaCaDiFrMdMwPbPcPeTo[344]}{trs.&@NaRe[346]} probari {probare &To[347]}. Nam illud regimen est maxime universo {*mundo add. &@AuBaCaDiMdMwMzNaPbPcPeRdRe[348]} expediens per quod {trs. &Pc[349]} mali facilius iustius {*severius add. &$MzNaRdRe[350]} et {om. &@BaCaDiFrMdPcPeTo[351]} efficacius {trs. 231&Ca[353]} salubrius coercentur {convertentur &Fr[354]} et boni vivunt {vivant &Mz[355]} quietius {trs. &@AuPb[356]} inter malos. Ob {ad &To[357]} hoc enim {igitur &Mz[358]} sunt rectores et {rectores et: om. &Ca[359]} principes maxime {*principaliter &$BaCaDiFrMdMwMzNaPcPeRdReTo[360]}{om. &@AuPb[361]} constituti, teste beato Petro, qui in {*om. &@MzNaRe[362]} canonica sua prima {om. &Ba[363]}, c. 2 [:14] {1 &@FrMdMwTo[364]}{prima cap. 2: primo capitulo &Ar[365]}, duces asserit missos {et add. &Ca[366]} a regibus ad vindictam malefactorum {malorum &Pe[367]}, laudem vero bonorum {malefactorum laudem vero bonorum: om. &Mz[368]}. Cui concordat beatus Paulus, ad Romanos, 13[:3-4] {12 c. &@DiMdMwPeRdTo[369]}, dicens {*docens &@NaRe[370]} potestates {potentes &@CaPc[371]}{docens [[Is docens repeated?]] &Re[372]} seculares {trs. &Pe[373]} esse a Deo ad {om. &Na[374]}[[add. ad between lines Re [375]]] terrorem {timorem &Ca[376]} malorum et securitatem bonorum, ubi sic inquit {*ubi sic inquit: dicens &$ArAuBaDiFrLmMdMwMzNaPbPcPePzRdReTo[377]}{om. &Ca[378]}[[Ca has gap [379]]]: "Vis autem {tu &Rd[380]}{om. &@ArAuBaCaDiFrMdPbPcPeTo[381]} non timere {vel add. &Mz[382]} potestatem? Bonum fac, et habebis laudem ex illa {illo&$%CaDiMwPcPeRdTo[384]}[[changed to dei Mw [385]]] enim {om. &Re[386]}{trs. &Di[387]} minister {trs. &To[388]} est tibi {om. &$AuBaCaDiFrMdMwPbPcPeRdTo[389]} in {om. &Mz[390]} bonum {?trium bonum add. &Mz[391]}. Si autem malefeceris {malefacis &Mz[392]}, time. Non enim sine causa gladium {gaudium &Lm[393]} portat {portant &@AuDiMdPbPc[394]}." Horum sanctorum apostolorum sententiam secutus est beatus Augustinus, qui {om. &Pc[395]}, ut legitur 23, {13 &@NaReTo[396]} q. 5, {2 &@AuCaFrMdPcPeTo[397]} c. Non frustra, ait: {trs. 312 &Ba[398]} "Non frustra sunt instituta {sunt instituta: om. &$ArAuCaDiFrMdMwMzPbPcPeRdTo[399]} [[sunt instituta Md margin [400]]] {non frustra sunt instituta: om. &Ba[401]} potestas regis, ius {vis &@?BaDi[402]} cognitoris, ungulae {*ungula &@ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[403]} carnificis, arma militis {militie &Mz[404]}, disciplina damnantis {*dominantis &@ArAuBaCaDiFrLmLyMdMwMzNaPbPcPePzRdReTo[405]}, severitas etiam {om. &Mz[406]} boni principis {*patris &@LmLyMzNaPzRe[407]}{severitas... principis: om. &$ArAuBaDiFrMdMwPbPcPeRdTo[408]}. Habeant {*habent &@ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[409]} omnia ista {*trs. &@NaRe[410]} modos {modo &Fr[411]} suos, causas, rationes et {vel&Pe[413]}{*om. &@MzNaRe[414]} utilitates {utiles &Re[415]}. Haec omnia {*om.&$MwTo[417]}[[cum Mw between lines [418]]] timentur {cum timentur: continentur &Fr[419]}, et mali coercentur et boni {et add. &@NaRe[420]}[[NaRe wrong]] quieti {om.& Pe[422]} inter malos quietius {*om. &@NaRe[423]} vivunt {vivant&Pe[425]} ita {*ratio &$MzNaRe[426]}{vero &$AuCaPbPcRd[427]}{enim &Pe[428]}{igitur or ergo &$ArBaDiFrMdMwTo[429]} minime discrepare videtur {videntur &Pe[430]}. Nam propter {om. &Md[431]} idem {id &$AuBaDiPb[432]}{illud &$CaPcPe[433]} factae sunt leges et instituti sunt principes seculares. Unde {etiam add. &Re[434]}{*et add. &Na[435]} principes {et add. &$AuCaFrMdMwMzPbPcRdTo[436]}{unde principes: et &Pe[437]} ministri sunt legis {leges &$LyMdTo[438]} et {om. &$MdMwTo[439]}[[et Mw between lines [440]]] imperator lex animata vocatur. Sed {item &Rd[441]} leges sunt factae {*trs. &@AuCaMzNaPbPcPeRdRe[442]} ut malorum audacia coerceatur {*trs. &@MzNaRe[443]} et boni tuto {*tute &@ArAuBaCaDiFrLmLyMdMwMzNaPbPcPePzRdReTo[444]} vivant, dist. 4, Factae sunt {om. &Rd[445]} leges, et Extra, De haereticis {om. &@AuCaDiPbPc[446]}[[AuCaPbPc have gap [447]]]{?consecratione &Md[448]}{*de hereticis: om. &@ArMzNaRdReTo[449]}[[Rd has gap [450]]]{de haereticis: ?decretales &Pe[451]}[[Pe has gap [452]]]{de hereticis: decret& @ArAuCaDiFrMdMwPbPcPeRdTo[456]} lex proditur {perditur &Au[457]}{et extra de... proditur: om. &Ba[458]}. Igitur {*ergo &@AuBaDiFrMdMwNaRdRe[459]} ut coerceantur mali et boni quiete vivant {et ad hoc add. &Rd[460]} est regimen principum institutum. Sed per regimen unius principis secularis qui super {per &Lm[461]} universum orbem habeat {habet &Md[462]} potestatem mali facilius salubrius efficacius iustius ac severius {*salubrius... severius: iustius severius et /om. &Pe[463]\ efficacius ac salubrius /salubriter &@MdMwTo[464]\ &@AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[465]} coercentur et {bene add. &$MdTo[466]} boni quietius vivunt inter malos: Tum quia talis princeps mundi {om. &@MdTo[467]} esset maioris {trs. &Pe[468]} potentiae et {om. &@MwPc[469]} securioris {securitatis &Rd[470]}{*et securioris: secularis &@MzNaRe[471]} ad malos fortius comprimendos {opprimendos &Pc[472]} et {om. &Ar[473]} bonos potentius {potentia&Ca[475]} defendendos, sine qua [[scilicet potentia Re between lines [476]]] ut {*in add. &@ArAuBaDiFrLmMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[477]} pluribus nec mali coercentur nec boni sunt tuti. Tum quia pauciores {pactores &$%FrMw[478]}[[pauciores Mw between lines [479]]] essent ut {*om. &@ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[480]} oppressores bonorum {om. &To[481]} et fautores malorum. Tum {tamen &Ca[482]} quia si non esset {nisi add. &Di[483]} unus {unius &$FrMw[484]} princeps mundi {om.& Na[486]} plures superiorem non habentes, quam plurimi {plures &@ArAuBaCaDiFrMdMwPbPcPeRdTo[487]} essent promptiores {*proniores &@MzNaRe[488]} et audaciores {*trs. 321 &@MzNaRe[489]} ad sustinendum {*suscitandum &$BaCaDiFrMzNaPeRe[490]} [[suscitandum Mw margin [491]]] @NaRe[502]}[[NaRe wrong]] reges et {om. &@AuPbPe[503]} principes ac {et &@ArCaPbPe[504]} comites {*communitates &Na[505]} [[communitates Re margin [506]]] qui {*et que add. &$?AuCaDiFrMdMwNaPcRdReTo[507]} uni principi obtemperare recusant {recusat &Fr[508]} quam {quoniam &Pz[509]} inter subditos qui {*om. &$ArAuBaCaDiFrMdMwNaPbPcPePzRdReTo[510]}{uni principi... qui: om. &Lm[511]} uni principi {obtemperare... principi: om. &Mz[512]} seculari sunt {*om. &$ArBaCaDiFrMdNaPbPcPeRdReTo[513]} parentes {peremptos &$AuPbPcPeRdRe[514]} [[aliter parentes Re margin [515]]] [[aliter obtemperantes Pe margin [516]]] : tempore {om. &Rd[517]} autem {om. &Ar[518]} guerrarum et bellorum {et add. &$FrMdMw[519]} insolescunt mali et boni multipliciter turbantur {turbentur &Rd[520]}). Igitur {*ergo &@AuBaCaDiFrMwNaPbRdRe[521]} quod unus sit rector et {est &Di[522]} princeps mundi qui super {om. &Pe[523]} [[super Pe margin [524]]] omnes mortales habet {*habeat &@BaDiFrMdMwMzNaPeReTo[525]} potestatem orbi expedit universo.
{secunda ratio /?vero &Di[526]\ add. &$%BaDiLmMdMwPzTo[527]}[[istud modicum potest ad ?efactorem ?arli usque in cum ad ventum Re margin [528]]] Amplius, sicut spiritualia per sacerdotes et viros ecclesiasticos ministrantur {*om. &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[529]}{ita add. &$BaDiMdNaRdRe[530]} et {*om. &$NaRdRe[531]}{item &Mz[532]} temporalia per principes seculares et {ut &Pb[533]} laicos disponuntur {disponantur &Mz[534]}, teste beato Petro, qui, in ordinatione Clementis, ut habetur 11 {2 & @PbPc[537]}, c. Sicut enim {sicut enim: om. &Ba[538]}, ait {om. &Re[539]}: "Sicut enim {trs. &Ba[540]} impietatis crimen est {om. &Rd[541]} tibi {om. &$BaDiFrMwMzRdTo[542]}{cum&@AuPbPcPe[544]} Clemens, neglectis {neglectas &To[545]} verbi {verbis &@AuBaCaDiFrMwPbPcPeRdTo[546]} Dei studiis, sollicitudines seculares suscipere, ita unicuique laicorum crimen est {trs. &@BaDi[547]} nisi invicem sibi {et add.&@MwMz[549]} studiis {*in hiis &$%AuBaDiMdNaPbPcPeRdRe[550]}{hiis &Mz[551]}{om. &Mw[552]}{sibi etiam studiis: ?praeessetis &To[553]} quae {studiis quae: qui &Fr[554]} ad communem {*communis &@ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPcPbPeRdReTo[555]} usum vitae {trs. &Ca[556]} pertinent {pertinentium &Na[557]}{opera add. &@MdMwTo[558]} operam {ad opera &Fr[559]} fideliter dederint {dederunt &@AuBaDiPb[560]}. Et idem, {*ut habetur add. &@NaRe[561]}{habetur add. &@ArAuBaCaDiFrMdMwMzPbPcPeRdTo[562]} eadem causa {dis. &Fr[563]}[[11 Pe margin [564]]] et {?& Fr[569]}{et q. c.: 11 ?scilicet c. &Mw[570]} Te quidem {quidam &Pe[571]}{te quidem: est equidem &Rd[572]}, ait ad eundem {?aegre add. &Rd[573]}{ad eundem: adendum &Pb[574]} Clementem: "Neque {nec &Re[575]} enim {om. &Rd[576]} iudicem {vindicem &To[577]} neque {nec &Re[578]} cognitorem secularium negociorum hodie {habere &Fr[579]} te ordinare vult Christus, ne, praefocatus {praevocatus &@MwFrMzPc[580]} [[focatus Mw margin [581]]] {provocatus &$AuBaDiMdPbPeRdTo[582]}{profocatus &Ar[583]} praesentibus hominum curis {trs. &Mz[584]}, non possis verbo Dei vacare. Haec vero opera quae {om. &Re[585]} tibi minus {opere add. &Ar[586]} congruere {congrue &@ArRe[587]} [[congrue Pc margin [588]]] diximus [[om. Pc margin [589]]] exhibeant {possis... exhibeant: om. &$AuBaDiFrMdMwPbPcPeTo[590]} [[possis . . . exhibeant MdPc margin [591]]] sibi invicem vacantes {vitantes &Mw[592]} laici {laicis &$AuBaDiFrMdPbPcPeRd[593]}." Quam doctrinam {quam doctrinam: qua doctrina &Pb[594]} beati Petri beatus Paulus confirmare videtur, 1. {2 &Pb[595]} ad Corinthios, 6[:4], {*dicens add. &$MzNaRdRe[596]}: "Secularia igitur {tibi &Mz[597]}{ergo &@FrMwRd[598]} iudicia si habueritis, contemptibiles {*contemptibiliores &Vg[599]}[[check MzNaRe]]{illos add. &@AuPb[600]} qui sunt in ecclesia illos {om. &@AuPb[601]} constituite {constitute &Di[602]} ad iudicandum". Ex {*om. &@MzNaRe[603]} Quibus verbis innuere videtur {*trs. &@AuCaMzNaPbPcPeRdRe[604]} quod {om. &$MdTo[605]} per {om. &$ArLm[606]} contemptibiles {*contemptibiliores& Rd[609]}, qui {*sunt add. &@NaRe[610]} laici, vocantur {*om. &@MzNaRe[611]} secularia negocia {*iudicia &@NaRe[612]} sunt tractanda, quemadmodum spiritualia sunt per clericos disponenda {diffinienda &Ar[613]}{differenda &$MdMw[614]} [[disponenda Mw margin [615]]] {distenda &To[616]}. Hanc doctrinam apostolicam sancti patres {*et add. &@AuBaCaDiMzNaPbPcPeRdRe[617]} doctores in suis scriptis {scripturis &@AuCaLmPbPcPeTo[618]} postmodum tenuerunt. Nicolaus etiam {*enim&@MdTo[620]} Papa, ut legitur in Decretis, dist. 96, {99 &Pe[621]} c. Cum ad verum, ait: "Cum ad verum ventum est {et &@ArTo[622]}, ultra sibi nec {neque&To[624]} imperator iura pontificatus accipiat {*arripiat& Fr[626]} nec pontifex nomen {non &To[627]} imperatoris usurpet, quoniam idem mediator {fidei add. &To[628]} Dei et hominum, {*homo add. &@AuBaCaDiNaPbPeRe[629]} Christus Iesus, {plus add. &$%AuBaDiMdMwPbPcPeRd[630]}[[plus crossed out Md [631]]]{post add. &To[632]} actibus propriis {probis &Rd[633]} et distinctis [[dignitatibus Md margin [634]]] officia {officiis &Pe[635]} potestatis {om. &Ba[636]}{potentias& @AuPb[638]}{patris &Ca[639]} utriusque {universi &Ca[640]} discrevit {decrevit& @Au?MwPbPcPe[643]}{diseruit &Lm[644]}, ut et {om. &@AuBaCaDiFrMdPbPcPeRdTo[645]}[[et Md between lines [646]]] Christiani imperatores pro {per &Rd[647]}aeterna {terrena &$AuBaDiPbPcPeRdToMwMz[648]} [[aeterna MwMz margin [649]]] vita {iura &Rd[650]} pontificibus {paucioribus &$%AuBaDiPbPcPeRdTo[651]} [[pontificibus PcPe margin [652]]] indigerent {indigent&Pb[654]}{ut add. &Pb[655]} et {etiam add. &$AuBaCaDiPbPcPeRd[656]} pontifices {pauciores &$%AuBaDiPbRdTo[657]} [[pontifices PcPe margin [658]]] pro successu {*cursu &$%AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[659]} temporalium {*tantummodo &@FrMzNaRe[660]}[[tantummodo Mw between lines [661]]]{omnium add. &$AuDiPbPcPeRd[662]} rerum imperialibus legibus uterentur, quatenus spiritualis actio {?occasio& Ar[664]} a carnalibus {cardinalibus &To[665]} distaret incursibus, et {ut &Pb[666]} Deo militans minime se {om. &Re[667]} negociis corporalibus {*secularibus &$BaCaDiFrMdNaReTo[668]} [[secularibus Pc margin [669]]] {trs. 231 &Na[670]}{negotiis corporalibus: om. &$AuMwMzPbPcPeRd[671]} [[negotiis corporalibus Pc margin [672]]] [[negotiis secularibus Mw margin [673]]] [[sources of corrections for Mw and Pc may belong to different groups]]{trs. 3412 &Ca[674]}{trs. 231 &Na[675]} implicaret {implicare &Pc[676]}{trs. 312 &@BaDiMdTo[677]}, ac vicissim non ille {illis &$AuBaCaDiPbPcPeRd[678]}{nullis &To[679]} rebus divinis praeesse {praesidere &Md[680]} videretur {videntur &Pb[681]} qui {quod &@BaDiRd[682]} esset negociis secularibus {trs. &Lm[683]} {implicaret... secularibus: om. &Re[684]} implicatus". Hanc eandem sententiam fere {ferre &Au[685]}{*sub add. &$AuBaCaDiMzNaPbPcPeReRd[686]}{*omnibus add. &$MzNaRe[687]} eisdem verbis {om. &Pc[688]} ponit {potuit &Ca[689]} beatus Cyprianus {fere add. &$%AuDiPbPcPe[690]}, ut legitur {habetur &Pe[691]} dist. {om. &To[692]} 4. {*10 &$ArAuCaFrMdMwMzRdRe[693]}{18 &Na[694]} c. Quoniam idem. Praedicta {*praedictus &@AuBaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[695]} etiam ponit {*om. &$%AuBaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[696]} Nicolaus Papa, ut habetur {habeatur &Fr[697]} eadem dist. {10 add. &Mz[698]}{18 add.&To[700]}, c. {om. &@MdNaTo[701]}[[c. Md between lines [702]]] Imperium, cum {*ait &$%AuBaCaDiFrLyLmMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[703]} "Imperium vestrum suis {sub &Ca[704]} publicae rei quotidianis {quotidianus &Di[705]} administrationibus {autem ministrationibus &To[706]} debet esse contentum, non usurpare quae sacerdotibus Domini {*om. &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[707]} solummodo conveniunt {*conveniant&@?ArTo[709]}". Ex quibus et aliis quasi {quam &$FrMd[710]}{om. &$ArBaDi[711]}{*et aliis quasi: aliisque &@AuCaMzNaPbPcPeRdRe[712]} innumeris {?in numero or numeris &Di[713]} sanctorum assertionibus et sacris canonibus qui {que &@ArLmMd[714]} habentur in Decretis, dist. 10, {18 &Na[715]} c. Certum et c. Suscipitis {suscipe &Pb[716]}{suscipitur &@CaDiRd[717]}, et {dist. 10... et: om. &@ArMw[718]} dist. 96, {88 &Na[719]}{98 &Re[720]} c. {om. &Au[721]} Denique {om. &Ar[722]}{*et add. &@AuBaCaDiFrMzNaPbPcPeRdRe[723]}{cap. certum... denique: om. &@MdTo[724]} c. Duo sunt et c. Si imperator, et dist. 88, {99 &@?PbPe[725]} c. Episcopus, et aliis locis quampluribus, legitur et {*legitur et: om.&$CaMwPbPcPeTo[727]} quod sicut {om. &@AuPb[728]} spiritualia per clericos ita sunt {om. &@MdPeTo[729]} temporalia {*trs. &@CaNaRe[730]} per laicos {sunt add. &@MdTo[731]} disponenda. Sed quamvis totus {om. &Ar[732]} mundus esset ad fidem conversus, universitati fidelium expediret uni summo pontifici in spiritualibus {spirituali &Ar[733]}, obedire {*om. &@MzNaRe[734]} non solum inquantum spiritualia concernunt clericos, sed etiam inquantum concernunt {trs. 312 &Mz[735]} laicos {*et principes /principales &Re[736]\ seculares, subesse add. &@MzNaRe[737]}. Igitur {*ergo&@AuBaCaDiFrMdMzNaPbPcPeRdReTo[739]} universo orbi {*universo orbi: universitati /universi &Mz[740]\ mortalium &$MzNaRe[741]} expedit uni imperatori {*uni imperatori: om. &@MzNaRe[742]} in temporalibus {spiritualibus &Pb[743]} subesse {*om. &@MzNaRe[744]}, non solum inquantum temporalia {om. &@MzNaRe[745]}[[reject MzNaRe]] concernunt laicos, sed etiam {om. &@FrMw[746]} inquantum concernunt {laicos sed etiam inquantum concernunt: om. &Rd[747]} clericos et summum pontificem, uni principi seculari subesse {obedire &Ca[748]}.
Rursus, simile iudicium tenendum {*habendum&$NaRdRe[750]} de toto {tota &To[751]} et de parte, in {*om. &@NaRe[752]}[[or de?]] magnis et in {*om. &@AuCaNaReMzPeRd[753]}[[or de? Are all these sigla for the same variant?]] parvis, {*sicut idem iuris /ius &Re[754]\ est in toto et in parte, in magnis et parvis add. &@$NaRe[755]}, Extra, De appellationibus, {*c. De /c. de: om. &Pc[756]\ appellationibus add. &$CaFrMzNaPcRe[757]} [[c. de appellationibus Md margin [758]]] , et {*om. &@ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPeRdToRe[759]} 14, {9 &Fr[760]}[[14 Fr between lines [761]]] q. ult. {14.q.ult.: om. &Pe[762]} [[14.q.ult. Pe margin [763]]] , c. ult., et {*om.&Mz[765]} Extra, De praebendis, c. {de add. &@BaDi[766]} Maioribus. Sed cuilibet regno partiali, quod est pars mundi, expedit quod {*ut &@ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[767]} uni principi seculari {trs. &@NaRe[768]} sit subiectum; alioquin omnia regna mundi iniqua vel inutilia aut [[aut erased, et Re between lines [769]]] nociva essent {esset &To[770]} habenda. Igitur {*ergo &@BaDiNaRdRe[771]} similiter {sibi &Rd[772]} expedit ut totus mundus uni seculari {om. &Di[773]} principi {trs. &@BaMdTo[774]} sit subiectus.
Adhuc, {ad hoc &@Ba?CaDiRd[775]} omnes qui communicationem {*communionem &@NaRe[776]} in temporalibus habent {trs. 312 &@FrPe[777]} adinvicem {om. &Rd[778]}, aut {*vel&$MdMwTo[780]} [[vel MdMw margin [781]]] habere possunt {possint & Pc[784]}{*cuilibet add. &@AuBaCaDiMzNaPbPeRdRe[785]} [[cuilibet Md margin [786]]] {quilibet add. &Pc[787]} invenire {*subvenire &@AuBaCaDiFrLmMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[788]} pariter et {om. &Mz[789]} nocere {docere &Rd[790]}, non optime gubernantur {gubernatur &Rd[791]} nisi uni {uno &Mz[792]} summo {*supremo &@NaRe[793]} principi {pontifice &Mz[794]} quo {quod &To[795]} ad temporalia sint {sunt &Di[796]}{sicut &Fr[797]} subiecti: Tum {om. &@MdTo[798]} quia omnes tales unum populum constituunt; sed {si &Rd[799]} secundum Salomonem, Proverbiorum 11[:14] {*11&Rd[801]}, "ubi non est gubernator {ibi add. &Pc[802]} populus corruet"; ergo {igitur &@CaFr[803]} si in {*om. &@MzNaRe[804]} omnibus {*talem add. &@NaRe[805]} communionem {communicationem &@AuPb[806]} habentibus non est {*unus add. &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdRe[807]} gubernator aut {*om. &$AuBaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[808]}{seu &Ca[809]} praepositus {praeparatus &Ba[810]}, de eorum ruina et dispendio {*dissipatione&Re[812]} [[dissipatione Re margin [813]]] probabiliter est timendum (dicens {dicit& Ar[815]} enim Salomon "ubi non {om. &To[816]} est {om. &Di[817]}{trs. 231 &Fr[818]} gubernator", {et add. &$FrPe[819]}[[Mw between lines [820]]] non {vel &Ar[821]}{om. &Di[822]}{dicit add. &@AuCaFrPbPcPe[823]}[[Mw between lines [824]]] "ubi {ibi &To[825]}{uni &Fr[826]} non {om. &$MdTo[827]} [[non Md margin [828]]] sunt gubernatores", "populus {om. &$MdPcTo[829]}[[populus Md between lines [830]]] corruet" {igitur add. &To[831]}{etc add. &@BaMd[832]}, insinuare videtur quod nullus populus unus {om. &@NaPc[833]}, quantumcunque magnus, poterit {potest &@CaPe[834]} absque uno gubernatore {gubernare &@AuPb[835]} consistere {constitui &Au[836]}{constituere&$AuBaCaDiFrMdMzNaPbPcPeRdReTo[838]} omnes communicationem {*communionem &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[839]} adinvicem {trs. &Ca[840]} habentes {*trs. &@MzNaRe[841]} uni ovili et uni gregi comparantur; ubi autem est {sunt&Ca[843]} unum ovile et unus grex debet esse {om. &Rd[844]} unus pastor {et add. &Ar[845]}, ipsa etiam {*om. &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPeRdReTo[846]} veritate testante, quae {qui&$AuBaCaDiFrMdMwPbPeTo[848]} Iohannis 10[:16], {18 &Na[849]}{*trs. 231&Rd[851]}{qui ait add. &@AuBaCaDiFrMdMwPbPeTo[852]}, "Fiet {fiat &Ca[853]} unum ovile et unus pastor; {et add.&@AuCaPbPeRdDiFrMdMwTo[855]} etiam veritate testante, quae {*eadem... quae: et& Ba[858]}{quae ait: om.&Pc[860]}[[Io. 10 fiat unum ovile et unus pastor Pc margin [861]]] Matthaei 26[:31], {26: om. &Fr[862]}{trs. 2341&@AuDiPcPeRd[864]} "Percutiam {percussiam &To[865]} pastorem et dispergentur {dispergant &Ca[866]} oves gregis": dicens {*dicendo &@AuMzNaPbPcPeRdRe[867]} autem "pastorem" et {om. &@NaRe[868]} non {om. &Di[869]} "pastores" videtur {ibi add. &Fr[870]} innuere quod unus grex seu {unum add. &@CaMdTo[871]} ovile unum {om. &@MdTo[872]}[[unum Md between lines [873]]] pastorem principalem, non plus {*plures &@AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdRe[874]}, debent {*debet &@ArAuBaCaDiFrMdMzNaPbPcPeRdReTo[875]} habere. Tum quia omnes qui communicationem {*communionem &@AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[876]} adinvicem habent {*trs. &@AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[877]} vel {et &Pc[878]} habere possunt {*unum corpus add. &$AuBaCaDiFrMzNaPbPcPeRdRe[879]}, unam civitatem, unum collegium, unam gentem unum regnum {unum regnum: om. &$AuCaPbPcPe[880]} efficiunt {efficiant &@AuCaPbPcPe[881]} vel efficere possunt, et nisi efficiunt {*efficiant &@BaCaDiFrMdMwMzNaRdReTo[882]}{vel efficere possunt et nisi efficiunt: om. &$AuPbPcPe[883]} [[vel efficere possunt et nisi efficiant Pc margin [884]]] unum {unde&$MzNaRdRe[886]} sunt {om. &@BaRd[887]} nullatenus {trs. &@MdTo[888]}[[bene Md between lines [889]]] ordinati {ordinatum &Ba[890]}; sed monstruosum est corpus et {*etiam add. &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[891]} civitas et collegium et {om. &@MzNaRe[892]} gens {gena &Lm[893]} atque regnum quod nulla {*vel quae nullum&@AuBaCaDiFrMwMzPbPcPe[895]} vel plura capita habet {habent &Ca[896]}; quare omnes qui {per &Rd[897]} communionem {communioni &Rd[898]} habere possunt adinvicem {invicem &@NaRe[899]} in temporalibus uni principi seculari debent esse subiecti nec poterit {*poterunt&To[901]} aliter optime {om. &Na[902]} gubernari. Sed omnes mortales quocunque spacio terrarum distantes adinvicem {*ab invicem &$MzNaPcRdRe[903]} possunt habere communionem {*trs. &@NaRe[904]}{*adinvicem add. &$AuMzNaPbPcRdRe[905]}{et add. &Ca[906]}, ita {igitur &$MdTo[907]} ut {et &Ca[908]} unum populum, unum ovile, unum gregem {unum gregem: om. &Mz[909]}, unum corpus, unam civitatem, unum collegium, unam gentem, unum regnum efficiant vel efficere valeant {*debeant &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[910]}, nisi eos disiungat {distinguat &@DiFr[911]} malitia. Hinc {hoc &Re[912]} Apostolus {scilicet add. &Fr[913]} ad Romanos 12[:5], {*ait add. &@MzNaRe[914]}, "Unum corpus sumus in Christo, singuli {om. &@NaRe[915]} autem alter {trs. &@NaRe[916]} alterius membra", manifeste insinuans {insignans &To[917]} quod sicut omnes {homines &Md[918]} mortales {tales &Ar[919]}{monet tales &To[920]}, non solum fideles sed {*etiam add. &@MzNaRe[921]} infideles, abrenunciando diabolo, per fidem et amorem {admonere &Rd[922]} debent {in add. &To[923]} Christo firmius adhaerere, ita {item&Rd[925]} bene fuerint ordinati corpus unum {*trs. &@AuCaMzNaPbPcPeRdRe[926]} esse debent {debet &Di[927]}. {*Hinc add.&@AuPb[929]}{hoc add. &@?ArMdTo[930]} Etiam Salomon, Proverbiorum decimo {*18 &@BaFrNaRe[931]} [:19], ait, {om. &@BaDiPeTo[932]} "Frater qui iuvatur {*adiuvatur&@DiMdMwTo[934]} a fratre quasi civitas firma", innuens quod sicut omnes mundi {*om. &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[935]} mortales sunt fratres, ita {om. &Pc[936]} nisi malitia {mala &Mz[937]} obviet {obtinet &Fr[938]}{obvient &Mz[939]} debet {*debent &@AuCaFrLmLyMdMwMzNaPbPcRdRe[940]}[[debet Pe erased and debent Pe margin [941]]] unam {*trs.& @NaRe[943]} efficere civitatem. Hinc {*etiam add. &@NaRe[944]}, Sapientis 6[:3-4], {dicitur add. &Mz[945]} sapiens {trs. 312 &Ca[946]} increpans {sapiens increpans: sapientia autem ?intemperans &To[947]} reges iniquos ait, "Data est a Domino {a domino: om. &Rd[948]} potestas vobis {illis &Rd[949]} et virtus {veritas &$ArAuBaCaDiFrMdMwPbPcPeRdTo[950]} ab altissimo, qui interrogabit opera vestra {verius &Rd[951]} et scrutabitur {scrutabantur &Di[952]} cogitationes {*trs. &@AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[953]}, quoniam cum essetis {ecclesias &$NaRe[954]} ministri {magistri &Ca[955]} [[magistri Pc margin [956]]] [[Pc related to Ca?]] regni {regis &@MdTo[957]} illius non recte iudicastis", {*etc add.&$AuMwMzNaPbPcPeRdRe[959]}{propter &Fr[960]} Quibus verbis datur intelligi quod, quamvis propter peccata malorum {et add. &@AuBaCaDiFrMwMzPbPcPeRdTo[961]} multi sunt {*sint &@NaRe[962]} reges a Domino constituti, qui {cum &Rd[963]} etiam, ut {om. &Na[964]} habetur {*legitur& @ArAuBaCaDiFrLmMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[966]} Job 34[:30], "propter peccata ipse {*populi &@BaNaRe[967]} regnare {negare &Di[968]} fecit {*facit &@AuBaCaDiFrMwMzNaPbPcPeRdReTo[969]} hypocritam", tamen {cum &@MwRdReTo[970]} totus mundus unum regnum {regimen &$AuFrMwPbPe[971]} est; quare quo ad temporalia unum principem secularem debet habere.
Item, {om. &$MwTo[972]}[[item Mw between lines [973]]] illud regnum {*regimen &$FrMzNaPcRe[974]} est optimum per quod potissime et perfectissime, quantum {in se add. &Pb[975]} est possibile pro praesenti vita, discordia ab universitate fidelium {*mortalium &$NaRe[976]} removetur {teneatur &Rd[977]} et tollitur {colligitur &Md[978]} per quod {*per quod: ac &$AuCaFrMwMzNaPbPcPeRe[979]}{per quod: ut &Rd[980]}{om. &To[981]} concordia et iustitia praecipue conservantur {*conservatur &@ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdRe[982]}. Sed {et &Pb[983]} si {ut &To[984]} universitas fidelium {*mortalium &$MzNaRe[985]} uni principi seculari fuerit {*trs. 4123 &@MzNaRe[986]} subiecta efficacius tolletur {tolleretur &Di[987]} inter mortales discordia quam si plures fuerint {*habuerint &@NaRe[988]} principes unum {*om. &@MdMzNaReTo[989]} superiorem non habentes {non habentes: in marg. &Ar[990]}. Tum quia ubi {om. &Fr[991]}[[ubi Fr margin [992]]] pluralitas ibi discordia. Tum quia sicut {om. &@AuPb[993]} unum regnum {regimen To[995]} speciale {spirituale&@NaRe[997]} per discordiam contra se divisum desolabitur teste {testante &@BaDiMdMwTo[998]} veritate ipsa {trs.&Pe[1000]}{Matt. 12 et add. &Ba[1001]} Lucae {*Matt. &$AuCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1002]} 11 {*1&@DiMd[1005]} [:25] ita si universitas mortalium habendo {habentes &Ca[1006]} plures principes nequaquam uni subiectos {subiectis&Pe[1009]} per discordiam contra se divisa desolationem {desolationi &Pe[1010]} incurret igitur {*ergo &@BaDiFrMzNaRdRe[1011]} expedit universitati mortalium uni principi seculari {om. &Pb[1012]} obedire {*subesse &@NaRe[1013]}.
Item illud {id &Re[1014]} regimen {regnum &$DiMdPcTo[1015]} est universitati mortalium expediens {*trs. 312 &@MzNaRe[1016]} per quod {trs. &Mz[1017]} iurgia et litigia ad quae prona est {om. &Lm[1018]} natura {nulla &Mz[1019]}{conditio &Md[1020]} mortalium {mortalis &Lm[1021]} aequius et convenientius deciduntur {descinduntur &Rd[1022]}. Sed convenientius iurgia et litigia {et litigia: om. &Rd[1023]} {quam si... subiecti: om. &To[1032]} . Si enim litigantes quorum unus {om. &@AuPbPe[1033]}[[unus Fr margin [1034]]] alteri {altri &Mz[1035]}{alter &@AuPb[1036]}{aliorum add. &Ca[1037]} damnum vel nocumentum intulit aut {*ac &@MzNaRe[1038]} ius suum {*negavit add. &$AuBaCaDiFrMzNaPbPcPeRdRe[1039]} [[negavit Mw between lines [1040]]][[negavit Md margin [1041]]] pluribus regibus vel {seu &@BaDi[1042]} principibus superiorem non habentibus sint {sunt &Di[1043]}{suum &$AuPbPe[1044]} subiecti facilius {*de facili &@MzNaRe[1045]} poterit periclitari {?participare &To[1046]} iustitia nec apparet sub quo iudice {om. &Na[1047]}{iudicii &Di[1048]} tutum sit utrique {utrisque &Fr[1049]} parti litigare quia aut {ac&Fr[1051]}{si &Ar[1052]} offensus litigabit sub domino proprio vel iudice {iudici &Di[1053]} per {propter &$LmMz[1054]} dominum proprium constituto aut litigabit sub rege proprio offendentis vel iudice {constituto add. &$MdRd[1055]} per illum {ipsum &Md[1056]} deputato {om. &$MdRd[1057]}. Si offensus litigat {*litigabit &@NaRe[1058]} coram domino seu rege {trs. 321 &@MdRd[1059]} proprio vel iudice {per dominum... iudice: om. &$ArAuBaCaDiFrMdMwPbPcPeTo[1060]} [[per dominum... iudice Md margin [1061]]] constituto per ipsum {om. &Di[1062]} ille merito poterit {potest &@BaDi[1063]} esse suspectus offendenti extra de officio iudicis dele. {om. &Ba[1064]} c. tamen {*causam &$ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1065]} quae {q. &Ba[1066]}{quia &Fr[1067]} et {2. c.&@ArCaFrMwMzNaPeRdReTo[1069]} insinuante. Periculosum {*autem add. &@NaRe[1070]} est sub suspecto iudice litigare unde {*et add. &@NaRe[1071]} quodammodo naturale est suspectorum iudicium {*iudicum &@ArAuBaCaMdMzMwPcRe[1072]} insidias {om. &Rd[1073]} declinare 3. {om. &Di[1074]} q. 5. {?2&Fr[1076]} quia suspecti {3.q.5. quia suspecti: om. &Ba[1077]}. Igitur {*ergo &@AuBaDiMzNaRdRe[1078]} non est tutum utrique parti litigare sub rege seu {aut&Ca[1080]} domino offensi {offendentis &$ArRd[1081]} seu {*vel &@ArAuBaCaFrMdMwNaPbPcPeRdReTo[1082]} iudice constituto per ipsum {*illum &@NaRe[1083]} nec {vel &Ca[1084]} est etiam {om. &@ArBaMd[1085]} tutum utrique {om. &Ba[1086]} parti {trs. 231 &Ca[1087]} litigare sub rege vel {*seu &@AuBaCaMwMzNaPcRe[1088]} Domino {offensi seu iudice... domino: om. &Di[1089]} offendentis {offense &To[1090]} vel iudice constituto {constitute &To[1091]}{sub ipso add. &Di[1092]} per ipsum {nec est etiam... per ipsum: om. &$FrPeRd[1093]}[[omission - coincidence]] quia ille poterit {poterat &$BaDiMdTo[1094]} esse suspectus offenso per iura praedicta et ita {si add. &@AuPb[1095]} litigantes {litigatores &@ArAuBaCaDiFrMdMwPbPcPeRdTo[1096]} si {*trs. &@NaRdRe[1097]} habuerint plures {om. &$FrPe[1098]} dominos superiorem non habentes de facili poterit periclitari iustitia. Quare universitati mortalium expedit unum principem summum {*supremum &@MzNaRe[1099]} habere ad quem tanquam ad communem {?omnem&Ar[1101]}{habere... communem: om. &Md[1102]} [[ad quem tamquam ad omnem Md margin [1103]]] iudicem {si non add. &$BaDi[1104]} possint {habere... possint: si non possit &$MwTo[1105]} [[habere . . . possint Mw margin [1106]]] quicunque litigantes {litigatores &@ArAuBaCaDiFrMdMwPbPcPeRdTo[1107]}{communem add. &@BaDi[1108]} recursum habere {habeant &Pc[1109]}{recursum habere: om. &Mz[1110]} in quo per {*par &@NaRe[1111]} dominium tam offenso quam offendenti suspitionem {suspectionem &Ar[1112]}{om. &Ca[1113]} non irrationabiliter {ita rationabiliter &Rd[1114]} amovebit {removebit &@NaRe[1115]}[[amovebit Na margin [1116]]]{amovebat &@BaDiLm[1117]}.
Praeterea illud regimen {regnum &Rd[1118]} seu dominium est expediens universitati mortalium {universitati mortalium: om. &Ca[1119]} per quod {per quod: om. &Mz[1120]} non solum inferiores sed etiam superiores {trs. &@AuPb[1121]} si deliquerint {delinquerint& Di[1123]}{delinquerunt& @AuPb[1125]} poterunt {poterin&Lm[1128]} castigari. Aliter enim {*nec add.&Md[1130]} pax societatis humanae quae tam dulcis est {om. &Au[1131]} ut propter ipsam etiam {in &Na[1132]} bella gerantur {?geratur &Na[1133]}{generantur &$ArLm[1134]}{et add. &Re[1135]} secundum Augustin. ut {et &Lm[1136]} habetur {videtur &Di[1137]} 23. {13 &Re[1138]} quaest. 1. {3 &Ca[1139]} c. noli non {*om. &@FrMzNaRe[1140]} poterit conservari nec iustitia quam colere {tollere &To[1141]} est summum bonum in rebus secundum Gregor. ut habetur 12. {22 &Ar[1142]} q.2. cap. cum {*om. &@ArAuBaDiMzNaPbRdRe[1143]} devotissimam {devotissima&Fr[1145]} [rather: c. Si saeculi] tenebitur {tenebit &Re[1146]} nisi {in add. &Re[1147]} quantum possibile est caveatur {teneatur &$ArAuBaCaDiFrMdMwPbPcPeRd[1148]} ne {ut&To[1150]} superiores delinquere {derelinquere &Fr[1151]}[[non Mw between lines [1152]]] valeant insolenter {insolerter &Ca[1153]}{ut solent &Rd[1154]} ut ex verbis Innocentii 3. quae ponuntur extra de accusatione {*accusationibus &$AuBaCaDiMdMwMzNaPbPcReTo[1155]}{accu. &@FrLm[1156]} qualiter et quando {qualiter et quando: om. &$AuBaDiMdMwMzNaPbPcPeRdTo[1157]} [[qualiter et quando Mw margin [1158]]][[Pe has gap [1159]]]{qualiter et quando: c. &Fr[1160]} potest colligi ut videtur. Si enim fuerint multi reges {colligi... reges: om. &To[1161]} seu {vel &@MdRdTo[1162]} principes in diversis mundi partibus superiorem non habentes {habentibus &$AuFrPbPeRd[1163]} libere et impune pacem {prie &Ba[1164]}{prio &Di[1165]} et {om. &$ArBaCaDiFrMdMwPcPeTo[1166]} iura {om. &Mw[1167]}{etiam add. &$ArCaFrMwPcPe[1168]}{et add. &$BaDiMdTo[1169]} minorum {minores &$BaDiMdTo[1170]} perturbare valebunt. Sed si omnes reges {*et principes add. &$AuBaCaDiFrMzNaPbPcPeRdRe[1171]} fuerint {*uni add. &$ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1172]} imperatori subiecti non solum inferiores sed etiam superiores si deliquerint {delinquerint &@ArAuFrMdPbPcPeReTo[1173]} poterunt {poterint &@MdPcTo[1174]}{potuerunt &Lm[1175]} legitime {iustissime &@AuPb[1176]} castigari {castigare &Ar[1177]}. Igitur {*ergo &@AuBaCaDiFrMwMzNaPbRdRe[1178]} toti mundo est expediens ut unus {trs. &Fr[1179]} imperator regibus et principibus {trs. 321 &@AuPb[1180]} praesideat universis et {etiam &Pc[1181]} super universitatem {*universos &$BaCaDiFrMdMzNaPcPeRdRe[1182]}{omnes&To[1184]} mortalium {*mortales &$AuBaCaDiFrMdMzNaPbPcPeRdReTo[1185]} iurisdictionem habeat {habeant &Fr[1186]}{hanc &Au[1187]} coactivam {activam &$MdTo[1188]}[[coactivam Md between lines [1189]]] .
Amplius inter omnes mortales {*talis add. &@MzNaRe[1190]} debet esse connexio ut quilibet {quelibet &Pc[1191]} respectu alterius sit {debeat esse &$MdTo[1192]} inferior vel superior aut ambo {ambe &Fr[1193]} inferiores respectu {alterius . . . respectu om. &Mw[1194]} [[alterius... respectu Mw margin [1195]]] eiusdem ut inter omnes vera {una &$ArAuBaDiFrMdMwPbPcPeTo[1196]} fiat {est &Ar[1197]} concordia et quilibet {om. &Fr[1198]}[[quilibet Fr margin [1199]]]{quisque &Ba[1200]} cuilibet {unicuique &Ba[1201]} reverentiam {trs. &Mz[1202]} vel dilectionem impendat et {*om.&@?NaRe[1204]}{hac &Pc[1205]} colligitur {tollitur &$ArTo[1206]} ex auctoritate {beati add. &$ArAuBaCaDiFrLmMdMwPcPe[1207]} Gregorii et Bonifacii papae quae ponitur {ponunt &$AuPb[1208]}{ponuntur &$CaFrMdPc[1209]} distinct. 89. {9&Pe[1211]}{8 &@ArMwTo[1212]}[[89 Mw margin [1213]]] cap. {om. &To[1214]} ad hoc {haec& To[1217]} ubi sic loquitur {*legitur &@ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1218]} ad hoc {haec&To[1220]}{om. &Md[1221]}{ad hoc: adhuc& Ar[1223]}{*divine add. &@ArAuBaCaDiFrMdMzNaPbPcPeRdRe[1224]}{?dicens add. &Mz[1225]} dispensationis {dispositionis &To[1226]}{trs. &Rd[1227]} provisio gradus diversos et {etiam &Mz[1228]} ordines {ordine &@AuPb[1229]} constituit esse {om. &Ca[1230]} distinctos ut dum {om. &Pc[1231]}{dominii or domini &$CaFrPbPeRd[1232]} [[dum Pc margin [1233]]] {omnem &$BaDiMdTo[1234]} reverentiam minores potioribus {om. &Mz[1235]}{potentioribus &@ArCaPeRe[1236]} exhiberent {adhiberent &@AuPb[1237]} et {potioribus add. &Au[1238]} potiores {pauciores &Lm[1239]}{potentiores &@ArRe[1240]} minoribus {inferioribus &$ArAuBaCaDiFrMdMwPbPcPeRdTo[1241]} dilectionem impenderent {*et add. &$NaReArAuBaCaDiFrMdMwPbPcPeRdTo[1242]} vera {ut &$ArAuBaCaDiFrMdMwMzPbPcPeRdTo[1243]} concordia fieret {fiat &Ar[1244]}{*trs. &$ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1245]} et ex diversitate connexio et recte {ratione &Na[1246]}{rate &Mz[1247]}{rite &$ArAuBaDiFrMdMwPbPcPeRdTo[1248]}[[recte Mw between lines [1249]]] officiorum gereretur {geratur &$ArAuCaFrPbPcPe[1250]}{geretur &Re[1251]}{gerantur &$BaDiMdTo[1252]} administratio {ministeria &$BaDiMdTo[1253]} singulorum neque {nec &@AuCaFrPbPcPeRe[1254]} enim {*om. &$ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1255]} universitas alia {aliter &$BaDi[1256]}{om. &Fr[1257]} poterat {poterit &@ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRe[1258]} ratione {rate &Mz[1259]}{recte &$ArAuFrPcPe[1260]}{rite recte &Pb[1261]}{poterat ratione: commode &Rd[1262]} subsistere {alia... subsistere: aliter poterit ?rite subicere &To[1263]} sed talis non est inter cunctos mortales connexio nisi unus praesideat {trs. &@BaDi[1264]} omnibus aliis igitur {*ergo &@BaCaDiFrMzNaRdRe[1265]} expedit universitati mortalium {universitati mortalium: om. &Ba[1266]} ut mundus {mundum &Ar[1267]} per unum principem gubernetur.
Rursus {rursum &@CaFr[1268]} illud regimen {regnum &$DiRd[1269]} quod {est add. &@NaRe[1270]} Deus {inter add. &Md[1271]} mortales propter peccatum multitudinis {puniendum /punienda &Fr[1272]\ add. &$AuCaFrPbPcPe[1273]} non promittit {*permittit &$ArAuBaCaDiFrLmLyMdMzNaPbPcPeRdReTo[1274]} sed aufert est {iste &Lm[1275]}{om. &Rd[1276]} melius illo quod Deus propter peccata {peccatum &Mz[1277]} multitudinis {om. &Di[1278]} punienda {puniendum &Mz[1279]} introducit {introduxit &@FrPe[1280]}. Sed quod supra universitatem {trs. &To[1281]} mortalium non dominetur {dominus &Mz[1282]} unus {*princeps add. &$AuBaCaDiFrNaPbPcPeRdRe[1283]} sed multi {multos &$ArAuBaCaDiFrMdMwPbPcPeRdTo[1284]}{fuit add. &$LmMz[1285]} ordinat Deus {est add. &Rd[1286]} propter peccata mortalium punienda teste Salomone qui Proverbior. 28[:2] ait {?ita homo est propter insufficientiam add. &Fr[1287]} propter peccata terrae multi principes eius {etc add. &Mz[1288]}. Igitur {*ergo &@BaDiFrMwNaRdRe[1289]} similiter {*simpliciter &$AuBaCaDiFrMzNa?PcRdReTo[1290]} [[simpliciter Pe margin [1291]]] universitati mortalium {punienda teste... mortalium: om. &Pb[1292]} expediret quod omnes essent subiecti uni {trs. &@AuCaFrPbPcRd[1293]}[[trs. Pe margin [1294]]]{*trs. 312 &@MzNaRe[1295]}.
Igitur {*item &$ArAuBaCaDiFrLmLyMdMwMzNaPbPcRdReTo[1296]} [[item Pe margin [1297]]] si non expedit universitatem {*universitati &@AuBaCaDiMdMzNaPbPcRdReTo[1298]} [[universitati Pe margin [1299]]] mortalium uni imperatori {principi &$AuFrPb[1300]} [[principi Pe margin [1301]]] [[Does Pe get corrections from AuPb?]] subesse aut {propter peccata terrae... subesse aut: om. &Pe[1302]} [[propter peccata terrae... subesse aut Pe margin [1303]]] hoc {homo &Fr[1304]} est {*erit&Di[1306]} propter insufficientiam humanam quia nullus poterit {poterat &@FrPe[1307]} sufficiens reperiri {reperire &Ar[1308]} pro {om. &@MdTo[1309]}[[pro Md between lines [1310]]] orbe universo {*trs. &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1311]} regendo {gubernando &Rd[1312]} aut {an &Re[1313]} propter nimiam potentiam temporalem {om. &Rd[1314]} unius domini totius {om.&$ArBaCaDiFrMdMwMzNaPcPeRdReTo[1316]} qua {qui &@FrPe[1317]} posset {possit &Mz[1318]} secundum {*ad&Ar[1320]}{om. &Lm[1321]} libitum in {ad &Ar[1322]} subiectos {subditos &@NaRe[1323]}{?subiecturis &Mz[1324]} debacchare {*debacchari &@NaRe[1325]}{defalcare &$ArAuBaCaDiFrMwPbPcPeRdTo[1326]}. Sed insufficientia non impedit sicut insufficientia {insufficientiam &Re[1327]} humana {humanam &Re[1328]} non impedit {sicut... impedit: om. &$AuCaFrMzPbPcPe[1329]} quin unus debeat {debet &@MdTo[1330]} etiam si universitas mortalium conversa esset ad fidem toti mundo in spiritualibus praesidere {trs. 312 &@BaDi[1331]}. Nec {ne &Di[1332]} nimia potentia {potentia add. &Di[1333]} impedit quia {quod &To[1334]} proportionabiliter {*proportionaliter &$ArCaMzNaRe[1335]} ita potest totus mundus resistere crudelitati {credulitate &Ca[1336]} unius imperatoris {trs. 2341 &@AuPb[1337]} totius orbis {totius orbis: om. &Pb[1338]} sicut potest {om. &Pc[1339]} unum regnum {regimen &$AuFrMwPbPcPeRe[1340]} partiale resistere {uni add. &@BaDiMdTo[1341]} regi. Nec {ne &To[1342]} posset {*om. &$MzNaRdRe[1343]}{potest& Di[1346]} potestatem {*potentiam &$MzNaRdRe[1347]}{om. &$AuPbPcPe[1348]} [[potentiam PcPe margin [1349]]] {trs.&Rd[1351]} imperator totius mundi {totius mundi: om. &@AuPb[1352]} super {supra &@CaPe[1353]} totum mundum quam {*habet add. &@NaRe[1354]} unus rex super {supra &Ca[1355]} unum {*om. &$AuMzNaPbRe[1356]}{totum &$BaCaDiFrMdMwPcPeTo[1357]} regnum partiale. Sed potentia regis non impedit quin unus rex {om. &@BaDi[1358]} debeat praeesse uni {uno &Pc[1359]}{toti &@AuPb[1360]} [[toti Pe margin [1361]]] [[correction in Pe from Au?]] regno {trs.&Md[1363]}. Igitur {*ergo &@ArBaDiMwMzNaRdRe[1364]} nec potentia imperatoris {imperator &Ca[1365]} impedire {*impedit quin &$LmMzNaRdRe[1366]}{quin &@ArAuBaCaDiFrMdMwPbPcPeTo[1367]} debeat {debet&@AuFrMwMzNaPbPcRdRe[1369]}{universo orbi: toti mundo BaDiMdTo; in mundo &Ca[1370]} praeesse {esse &To[1371]}.
Praeterea {propterea &Pb[1372]} si non {quin . . . non om. &Mw[1373]} [[quin... non Mw margin [1374]]] expediat {*expedit &@CaFrMwMzNaPbPcPeRdRe[1375]} universo orbi {*mundo &$BaDiCaMdMwMzNaPbPcPeReTo[1376]}{om. &Rd[1377]} unum imperatorem {trs. &Fr[1378]} praeesse non est iustum ut unus {om. &Pb[1379]} omnibus {om. &To[1380]} dominetur {trs. &Fr[1381]} si autem non est iustum nec expediens {sed add. &Pb[1382]} est iniquum {om. &Au[1383]} unum omnibus aliis dominari {*unum omnibus aliis dominari: om. &$BaDiMdNaRdReArAuCaFrMwPcPeTo[1384]} sed non {sed non: si vero &$FrPe[1385]} est iniquum {sed non est iniquum: om. &Mz[1386]}{*unum omnibus aliis dominari add. &$BaDiNaRdRe[1387]} quia {om. &$AuFrMdPcPe[1388]}{quando &To[1389]}{*si esset iniquum /iniustum &Mz[1390]\ add. &$BaDiMdNaRdReMz[1391]} [[unum omnibus aliis dominari quia si esset iniquum Md margin [1392]]] {unum omnibus... quia: om. &Pb[1393]} esset {est &$AuPb[1394]} contra ius {naturale add. &Di[1395]} aut igitur {*ergo&@ArRd[1397]} contra ius naturale aut contra ius positivum sed non {*est add. &$AuMzNaPbRdRe[1398]} contra ius naturale {aut contra... naturale: om. &$MdTo[1399]}[[aut contra... naturale Md margin [1400]]] quia tunc {om. &@ArAuPb[1401]} semper fuisset iniquum et ita nunquam {nonquam &Lm[1402]} fuisset {nunquam fuisset: iniquum sed &To[1403]} quis {*aliquis &@AuBaCaDiFrMdMzNaPbPeRdRe[1404]}{*trs. &@MzNaRe[1405]} verus imperator {trs. 231 &Fr[1406]} mundi quia {et &@NaRe[1407]}[[reject NaRe]] imperium usurpatum contra ius naturale non esset {*est &@NaRe[1408]} verum {om. &Ar[1409]} imperium. Nec {*est add. &$BaCaFrMdMwMzNaPcPeRdReTo[1410]}{esset add. &$AuPb[1411]} etiam {trs. &@CaMdMwPc[1412]} contra ius positivum quia ius positivum {quia ius positivum: om. &@AuPb[1413]} quo cavetur {*caveretur &@NaRe[1414]}{sanato &Ar[1415]} ne {quod &Ar[1416]}{ut &@MdMwTo[1417]} aliquis sit {*esset&Mz[1419]} imperator totius {om.& Mz[1421]} non posset {potest &@BaDiMdTo[1422]} institui nisi {om. &$MdTo[1423]} ab universitate mortalium. Sed universitas mortalium hoc {hec &Pe[1424]} nunquam instituit sed magis contrarium. Igitur {*ergo &@AuBaMwMzNaRdRe[1425]} non est iniquum {sed magis... iniquum: om. &Di[1426]} unum super universum orbem habere imperium quare {quando &$AuBaDiFrMwPbPcPe[1427]}{quia &Ar[1428]} expediens est {om. &Ar[1429]} censendum.
Discipulus: Puto quod pro {om. &@AuPb[1430]} assertione praedicta fortiora recitasti {*tetigisti &@MzNaRe[1431]} motiva quae {qui &$ArFr[1432]} copiam librorum habentes poterunt {poterint &Rd[1433]}{poterant &@ArAuDiFrMwPbPcPeTo[1434]} maiorum {aliorum &Ar[1435]} sententiis {maiorum sententiis: om. &To[1436]} multipliciter {om. &$AuDiMdPbRd[1437]} communire {communiri &Ba[1438]}{communem &Di[1439]}{premunire &Md[1440]} idcirco {*ideo &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdRe[1441]} circa interrogationem meam aliam opinionem {aliam opinionem: om. &Di[1442]} enarra.
Magister: Alia {om. &Di[1443]} opinio est {*trs. &@MzNaRe[1444]} contraria {arguitur add. &Fr[1445]} quod {quae &Na[1446]} non expedit {unum principem mortalem in temporalibus toti mundo praeesse et quod non expedit add. &Fr[1447]} mundo ut universitas mortalium {universitas mortalium: universa mortalitas &Di[1448]} uni imperatori seu {expedit... seu: est ex &To[1449]} principi {trs. 321 &$AuBaDiPb[1450]} seculari sit subiecta.
Discipulus: Istius opinionis motiva {obiecta &Di[1451]} scire {*audire& Mz[1453]} desidero {*trs. 231 &Na[1454]}{trs. 321 &Re[1455]}.
Magister: Pro ista opinione potest {posset &Mw[1456]} multipliciter allegari. {id est add. &Lm[1457]} Primo {*om. &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1458]}{Discipulus add. &Na[1459]} illud {id &Re[1460]} cuius contrarium est a Deo ordinatum {*trs. 312 &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1461]} non est mundo {om. &$ArAuBaCaDiFrMdMwPbPcPeTo[1462]} expediens omne {esse &Au[1463]} enim contrarium ordinationi divinae perniciosum {periculosum &$ArAuBaCaDiFrMdMwPbPcPeTo[1464]} est {*om.&$ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1466]}{trs. 231 &$CaFrMdMwPcPeRdTo[1467]} et {om. &@NaRe[1468]} non expediens {et non expediens: om. &Ar[1469]} est {trs. &Ca[1470]}{esse add. &Pb[1471]} censendum. Sed divisio regnorum ita ut diversis regibus {om. &Pe[1472]} [[regibus Pe margin [1473]]] non habentibus superiorem {cui add. &$ArAuBaCaDiFrLmMdMwPbPcPeRdTo[1474]} subsint non {*om. &$ArAuBaCaDiFrLmMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1475]} est {om. &Mz[1476]} a Deo {trs. 231 &Fr[1477]} vetitum sed {*vetitum sed: om. &$ArAuBaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1478]} ordinatum {*om. &$ArAuBaDiFrMdMwMzNaPbPcPeReTo[1479]}{vetitum sed ordinatum: prohibitum &Ca[1480]}{*Deus enim add. &$NaRe[1481]}{Deus add. &Mz[1482]}{sed ordinatum: om. &Lm[1483]} ut patet {ut patet: utique &Ar[1484]}{ut patet: utque &Ba[1485]} 3. Reg. 12. {*11& $ArAuBaCaDiFrMwPbPeRdTo[1488]} Dominus {*om. &$MzNaRe[1489]} voluit filios Israel duos reges habere quorum neuter esset alteri {*trs. &@ArCaFrMdMzNaPeRdReTo[1490]} subiectus et qui superiorem regem {om. &Pe[1491]} [[regem Pe margin [1492]]] non haberent. Igitur {*ergo &@BaDiMwMzNaRdRe[1493]} unum principem secularem {prae add. &$AuBaDi[1494]}[[prae crossed out Ba [1495]]] cunctis mortalibus {om. &$AuDiPb[1496]} dominari non est expediens iudicandum.
Amplius idem iuris {iudicium &$ArAuBaCaDiFrMdMwPbPcPeRdTo[1497]} est {trs.& @NaRe[1499]} in magnis et {om.&Ba[1501]} in {om. &$AuMwMzPbPcRd[1502]} parvis et {*om. &$ArAuCaLmLyFrMzNaPbPcRdRe[1503]} in toto et {sicut &Ba[1504]} in parte {et in parte: om. &Di[1505]} sicut per plures sacros canones superius est ostensum. Sed quemcunque {quemquam &Ar[1506]} regem seu principem secularem {om. &Di[1507]} parti mortalium etiam {in &@ArMwTo[1508]} illis {*illi &@MzNaRe[1509]} qui iustissimis utuntur {*utitur& Ca[1511]} praesidere non est expediens illud enim quod displicet Deo non est expediens {illud enim... expediens: om. &@DiPc[1512]}[[omission DiPc - coincidence]] sed solum {*populum &@ArAuBaCaDiFrLmLyMdMwMzNaPbPcPeRdRe[1513]} Israeliticum qui erat pars mortalium et {om. &@BaDi[1514]} iustissimis utebatur legibus quia Dominicis {*divinis &$AuCaLmFrMdMwMzNaPbPcPeRd[1515]} esse {est &Re[1516]}{dominicis esse: a deo est &Ar[1517]} subiectum regi {vel imperatori add. &Ba[1518]} vel {*seu &@AuCaFrMdMwMzNaPbPcPeReTo[1519]} principi seculari {om. &$ArMdTo[1520]} displicebat Deo {om. &$ArAuFrMdMwPbPeTo[1521]} [[deo Md margin [1522]]] ita ut {Dominicis... ut: om. &Di[1523]} diceret {daret &Mz[1524]}{diceretur &$AuBaCaDiFrPbPcPe[1525]} ad {*om. &$ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeReTo[1526]} Samuelem {*Samueli &$ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeReTo[1527]}{ad Samuelem: dominus &Rd[1528]} ut habetur {ut habetur: om. &To[1529]} 1. Reg. 8[:7] {?2 or 5 &Ca[1530]} quando populus praedictus regem {reges &Pb[1531]} petebat {regem petebat: regebat &To[1532]} audi vocem populi in omnibus {in omnibus: om. &Na[1533]} quae {qui &Mw[1534]} loquuntur tibi non enim te abiecerunt {abieceris &Ca[1535]}{abierunt &Di[1536]}{?obiecerunt &@FrNa[1537]} sed me ne {me ne: mone &To[1538]} regam {*regnem &$ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdRe[1539]}{regnari &To[1540]} super eos. Igitur {*ergo &@BaDiCaFrMwMzNaRbRdRe[1541]} multo {multum &Mz[1542]} magis unum principem secularem regnare super universum orbem {trs. &Di[1543]} etiam si conversus esset totus {om. &$MdTo[1544]} ad fidem {trs. 231 &$FrPe[1545]} non est {esset &@FrPe[1546]} expediens.
Adhuc illud regimen est magis expediens {om. &Di[1547]} {adhuc... expediens: om. &$MwTo[1548]}[[adhuc... expediens Mw margin [1549]]] universitati mortalium in statu culpae quod magis assimilatur regimini quod fuisset si homines in statu innocentiae permansissent quia illud quod magis assimilatur {assimulatur &Ly[1550]} meliori {maiori &Di[1551]} est magis {trs. &Di[1552]}{om. &Fr[1553]} expediens. Sed si homines {trs. &Pb[1554]} in statu innocentiae permansissent {quia illud... permansissent: om. &@LmNa[1555]}[[omission LmNa - coincidence]] unus non {om. &Di[1556]} fuisset imperator omnium {om. &$ArAuBaDiFrMdMwPbPcPeRdTo[1557]} aliorum {trs. &Na[1558]}. Igitur {*ergo &@BaDiFrMwMzNaRdRe[1559]}{*nec add. &$AuBaCaDiFrMzNaPbPcPeRdRe[1560]} in statu culpae non {*om. &$AuBaCaDiFrMzNaPbPcPeRdRe[1561]} est expediens ut unus omnibus aliis dominetur.
Rursus {rursum &@AuBaCaDiFrMdPbPeTo[1562]}{illud add. &Md[1563]}{secundum add. &To[1564]} quod iuri {iure &Ar[1565]}{naturali vel iuri add. &Rd[1566]} gentium obviat et repugnat non est expediens reputandum {repugnandum &To[1567]} cum ius gentium sequatur {*sit ius &$AuBaCaDiFrLmMzNaPbPcPeRdRe[1568]}{sit &Mw[1569]} naturale quia ut habetur {legitur &$AuBaCaDiFrMwPbPcPeRd[1570]} dist.1. {Ius gentium add. &??[1571]} ius gentium {sequatur... gentium: om. &$ArMdMwTo[1572]} [[sequatur... gentium Mw margin [1573]]] [[omission - coincidence]] est idem apud omnes gentes {om. &$FrPcPe[1574]} quale {quibus &To[1575]} est solummodo ius naturale cui {cum ei &Ar[1576]}{valet add. &Di[1577]}{cum &Md[1578]}{ad &To[1579]} nulla valet {videlicet &Lm[1580]} consuetudo aut {vel &@MdTo[1581]} multitudo vel {aut &@FrMdTo[1582]} ius positivum quomodolibet derogare extra de consuet. cum tanto sed {si &To[1583]} universitatem {universitas &$ArAuFrLmMdMwPbPcPeRdTo[1584]} mortalium uni principi seu {uni add. &$AuCaMzPbPcRd[1585]} imperatori subesse iuri gentium obviat et {om. &To[1586]} repugnat. Cum {*tum &@ArAuBaCaDiFrLyMdMwMzNaPcRdReTo[1587]} quia bella et captivitates sunt iura gentium seu {*iura gentium seu: om. &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1588]} de iure gentium dist.1. {dist.1: om. &Fr[1589]} ius gentium quae cessarent {cessaret &Di[1590]} si unus imperator {trs. &@FrPe[1591]}{*potenter add. &$AuBaCaDiFrMwMzNaPbPcPeRd[1592]}[[potenter crossed out Mw [1593]]]{potenti add. &Re[1594]}{non poterit add. &Lm[1595]}{non poteret add. &Ar[1596]} universitati mortalium imperaret {imperare &Lm[1597]}{imperari &Ar[1598]}. Tum quia de iure gentium connubia {connubias &To[1599]} inter alienigenas {tunc add. &$ArBaLmMdMwTo[1600]}[[tunc crossed out Md [1601]]] prohibentur {prohiberentur &@BaTo[1602]} eadem dist. et {om. &@AuBaDiFrMdMwPbPcPeRdTo[1603]}[[et Md between lines [1604]]]{2 &@CaMz[1605]} ca. {2 add. &@AuBaDiFrPbPcPeRd[1606]}[[2 Mw between lines [1607]]] quod non potest intelligi de quibuscunque {quibusdam &Pc[1608]} alienigenis {prohibentur... alienigenis: repeat &Re[1609]} quia tunc essent connubia inter quoscunque {quosque &Mz[1610]}{alienigenis... quoscumque: om. &Pe[1611]} [[alienigenis... quoscumque Pe margin [1612]]] diversarum provinciarum prohibita igitur {*ergo &@AuBaDiMdMwMzNaPbRdRe[1613]} intelligitur de alienigenis quae {*qui &$ArAuCaFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1614]} nullam communionem dicuntur {*debent &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1615]} habere adinvicem {om. &Rd[1616]} quales non sunt quicunque qui {om. &$AuBaDiPb[1617]}[[non Md margin [1618]]] sunt uni {uno &Pc[1619]} imperatori vel domino subiecti {trs. 23451 &@MzNaRe[1620]}. Omnes enim qui uni {uno &Pc[1621]} domino {*sunt add. &$AuBaCaDiFrLmMzNaPbPcRdRe[1622]} [[sunt Pe margin [1623]]] subiecti {omnes... subiecti: om. &$ArMdMwPeTo[1624]} [[omnes... subiecti MwPe margin [1625]]][[siglum in Md margin [1626]]] [[omission ArMdMwPeTo - coincidence]] possunt {om. &Ar[1627]} et {in multis et add. &Di[1628]} in multis casibus debent {debet &To[1629]} habere communionem {*trs. &@NaRe[1630]} adinvicem se {seu &$ArAuPb[1631]} mutuo adinvicem {*om. &$AuBaCaDiMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1632]} adiuvando et {se add. &$AuBaDiPb[1633]} invicem defendendo. Igitur {*ergo &@AuBaDiMwMzNaRdRe[1634]} non est expediens neque aequum {ponere add. &$FrPe[1635]} universitatem {universitati &$MdTo[1636]} mortalium uni imperatori seu principi {trs. 321 &@AuBaDiPb[1637]} obedire {subesse &Re[1638]}. Item illi {om. &Na[1639]} non debent uni principi vel {*seu& Ba[1641]} imperatori {*trs. 321 &@AuCaDiFrMdMwNaPbPcPeRdReTo[1642]}{seculari add. &Re[1643]} obedire {subesse&$AuPbPe[1645]}[[obedire Pe margin [1646]]]{seu esse subiecti add. &$BaMdTo[1647]} qui {illi... qui: om. &Mz[1648]} nec unum {*idem &@NaRe[1649]} iugum ducere debent nec {ut &Ar[1650]} inter {intra &$ArAuCaMwPc[1651]} se {om. &Ar[1652]} communionem {*seu societatem pacificam add. &$MzNaRdRe[1653]} habere tenentur nec licite ad eundem iudicem pro iudicio etiam {*om. &$CaDiFrMzNaPbPcPeRdRe[1654]} sustinendo {*suscipiendo &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1655]} recurrunt. Mortalium autem {est add. &Fr[1656]} quidam {quidem &Au[1657]} sunt fideles {*et /om. &@ArAuBaCaDiFrLmLyMdMwPbPcPeRdTo[1658]\ quidam /quidem &Au[1659]\ infideles add. &$ArAuBaCaDiFrLmLyMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1660]} sed fideles [[sed fideles Re margin [1661]]] {fides &To[1662]} cum infidelibus non {nec &@NaRe[1663]} debent idem {illud &Mz[1664]} iugum ducere apostolo prohibente {*qui add. &$AuCaDiFrNaPbPeRdRe[1665]} 2. {om. &@ArMdMw[1666]} ad Corinth. 6[:14] {2. ad Corinth: et &Re[1667]} cum {*om. &$ArAuBaCaDiFrMdMwNaPbPeRdReTo[1668]} ait {om. &@BaNa[1669]} nolite iugum ducere {apostolo... ducere: om. &@MzPc[1670]}[[omission MzPc - coincidence]] cum infidelibus nec debent {om. &Di[1671]} societatem {communionem &Pc[1672]}{*om. &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPeRdReTo[1673]} cum eis {trs. 231 &Ar[1674]} vel {*om. &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1675]} communionem {om. &Pc[1676]}{*seu societatem add. &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1677]} habere pacificam {trs. &@MzNa[1678]} domino {*ipso rege regum et /om. &Rd[1679]\ domino dominantium &$MzNaRdRe[1680]} attestante qui {cum&$AuBaCaDiFrMdMwPbPcPeTo[1682]}{ut ait &@ArLm[1683]} Matthaei 10[:34] Nolite {noli &Di[1684]} arbitrari quod {*quia&$FrPe[1686]}{cum add. &$ArMdTo[1687]}[[cum crossed out Md [1688]]] venerim {quos venerim: quia non veni &Di[1689]} mittere pacem {trs. &@BaPbPe[1690]} in terram non {enim add. &Na[1691]} veni pacem mittere {trs.&Di[1693]} sed gladium {*veni enim /om. &Mz[1694]\ separare hominem adversus patrem suum add. &$MzNaRe[1695]} etc. {etc.: om. &Fr[1696]}{et add. &Ba[1697]} Deuteronomii {*etiam add. &$AuCaNaPbPcPeRdRe[1698]} 7[:2] {om. &To[1699]} praecipitur expresse {om. &$FrPe[1700]} fidelibus {et infidelibus add. &$%AuDiFrPbPcPe[1701]}{et infidelibus fidelibus &$%ArCaLmMwRd[1702]} [[et infidelibus fidelibus MdPc margin [1703]]] [[marked as om. Mw (check) and crossed out [1704]]] ut infideles percutiant {percutient &Ca[1705]}{percussiant &Fr[1706]} usque ad interemptionem {inceptionem &Di[1707]}{ut infideles... interemptionem: et ?infiniter emptionem &To[1708]} nec ineant cum eis {cum eis: om. &Rd[1709]} foedus nec {ne &Ba[1710]} misceantur {commisceantur&@MzRe[1712]}{misereatur &Na[1713]}{cum add. &Ca[1714]} uxoribus {*om. &$MzNaRdRe[1715]} eorum {*earum &$MwMzNaRdRe[1716]}. Quod etiam {et &Re[1717]}{om. &Pc[1718]} docet {dicit &Rd[1719]} Apostolus 2. {ad add. &@BaDiMdPbPe[1720]} Corinth. 6[:14] dicens quae {qui &Ar[1721]} enim participatio iustitiae cum {in add. &Pc[1722]} iniquitate aut {autem&Ar[1724]} societas lucis {*luci &@NaReVg[1725]} ad tenebras {aut add. &@BaDi[1726]} quae autem {om. &@BaDi[1727]} conventio {connexio &Pc[1728]} Christi ad Belial aut quae pars fidelis {*fideli &@NaReVg[1729]} cum infideli. Quibus concorditer dicit {om. &Rd[1730]}{debet &Re[1731]} Sapiens Ecclesiastic. 13[:22] {12 &Md[1732]}{*inquiens add. &$MzNaRdRe[1733]} quae communicatio sancto homini {*trs. &@ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeReTo[1734]} ad canem. Nec {ut &To[1735]} etiam debent fideles ad iudicem {adinvicem &$AuFrPbPe[1736]} infidelium {*infidelem &Ar[1737]}{ad iudicem infidelium: adinvicem ius ad ?infidelem &Rd[1738]} pro iudicio {iudice &Ca[1739]}{*suscipiendo add. &@MzNaRe[1740]} recurrere {incurrere &Na[1741]}{trs. 312 &@BaDi[1742]} testante {teste &Na[1743]}{attestante &Di[1744]} apostolo qui ut habetur primae {prima &Ca[1745]}{primo &@MdTo[1746]} ad Corinth 6[:5] fideles {om. &$AuDiFrMwMzPbPcPeRdTo[1747]}{eos &Ba[1748]} qui coram {cum &Na[1749]} infidelibus litigant {*litigabant &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1750]} acriter reprehendit dicens ad verecundiam {veram concordiam &To[1751]} vestram dico {om. &Mz[1752]} sic {si &$ArAuBaDiFrMdMwMzPbPcPeRdTo[1753]} non est {om. &$ArMdMwTo[1754]} [[est Mw between lines, Md margin [1755]]] inter vos sapiens quisquam qui possit {posset &@ArMdTo[1756]} iudicare inter fratrem {*et fratrem add. &$ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPeRdReTo[1757]} suum sed {licet &Rd[1758]} frater {fratrem &$AuPb[1759]}{suum sed frater: om. &Pc[1760]} cum fratre {in add. &Ba[1761]} iudicio contendit et hoc apud infideles. Ex quibus verbis {*om. &@MzNaRe[1762]} colligitur quod {om. &$FrPe[1763]} fideles ab infidelibus {*et add.&Na[1765]} quantum ad litigationem in iudicio et quantum ad omnem {communem &Ca[1766]}{om. &Ar[1767]} pacificam {trs. &@AuFrMdMwPbPcPeRdTo[1768]} communionem {*om. &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1769]} et {*om. &$ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdRe[1770]} participationem debent penitus separari. Igitur {*ergo &@AuBaDiMzNaRdRe[1771]} uni imperatori seu principi seculari {principi seculari: imperatori &Ca[1772]} non debet universitas mortalium esse subiecta {trs. 231 &@MdTo[1773]}.
[[Praeterea . . . praesidet subditos (following) is repeated in Di; the repetition is referred to in variants as 'Di repeat']]
Praeterea ille {iste &@MdTo[1774]} non debet universitati mortalium praesidere qui eorum non potest debite {*debitam&$ArAuBaCaDiFrLmLyMdMwPbPcPeRdTo[1776]} gerere {trs. &@NaRe[1777]} curam sed nullus {*unus add.&Fr[1779]}[[unus non Fr margin [1780]]] potest debite {*debitam&Mw[1782]} gerere {trs. &@MdNaRe[1783]}{sed nullus potest debite gerere: om. &@AuDiPb[1784]}[[sed nullus potest debite gerere: om. Di repeat [1785]]] curam {om.& @MzTo[1787]} universitatis {universitati &Fr[1788]} mortalium cum {*etiam add. add.&Di[1790]}[[om. Di repeat [1791]]] quilibet {nullus &Md[1792]} sit insufficiens {sufficiens &@DiMdTo[1793]}[[insufficiens Di repeat [1794]]] ex se {parte &Di[1795]}[[se Di repeat [1796]]] unius parvi regni {*respectu totius mundi add. &@ArAuBaCaDiFrLmMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1797]} curam {illius add. &@BaDiFr[1798]} [[illius Pe margin [1799]]] habere testante {teste &@AuBaCaDiMzNaPbPcPeRdRe[1800]} Salomone qui ut legitur {habetur &Ar[1801]} 2. {in &To[1802]} Paralip. primo [:10] loquens ad Deum {dominum &@ArAu[1803]} ait {om. &Pb[1804]}{ut &Pc[1805]} quis enim {omni &Na[1806]}{non &Re[1807]} potest {om. &To[1808]} hunc populum tuum {*digne add. &$MzNaRdRe[1809]} qui tam grandis est {om. &$MdMwTo[1810]}[[est MwMd between lines [1811]]] iudicare. Quasi diceret {dicens &$BaDiRd[1812]} nullus igitur {*ergo &@AuBaCaDiMwMzNaPbRdRe[1813]} multo fortius nemo {non &Ca[1814]}{nullus &$ArAuBaDiFrLmMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1815]} potest {*poterit &@AuBaCaDiFrMwMzNaPbPcPeRdRe[1816]}{trs. 3412 &Ar[1817]} digne {qui tam grandis est iudicaverat add. &Re[1818]} universitatem mortalium iudicare {etc add. &@AuMwPb[1819]}.
Discipulus: Aliam recita [[vero Di repeat [1820]]] opinionem circa interrogationem praedictam {praescriptam &@NaRe[1821]}.
Magister: Alia est {om. &@DiRd[1822]} opinio [[interrogatio Di repeat [1823]]] circa hanc {*circa hanc: om.& Na[1825]} expediret unum principem non secularem {trs. &Mz[1826]} sed ecclesiasticum universitati mortalium praesidere.
Discipulus: Pro ista opinione possumus invenire {et add. &$MdMwTo[1827]} multa in tractatu de potestate papae et cleri ideo pauca {paucas &Mz[1828]} pro eius {eis &To[1829]} confirmatione {affirmatione &Ca[1830]} adducas.
Magister: Pro ista opinione potest taliter {aliter &$AuDiFrPbPe[1831]} allegari. Inter caeteras excellentias quibus debet princeps {debet princeps: debent principes &Pc[1832]} et {*etiam &@MzNaRe[1833]} qui {om. &@DiTo[1834]}[[but not omitted Di repeat [1835]]] in temporalibus praesidet subditos {Praeterea ille non debet universitati mortalium praesidere qui eorum non potest gerere curam curam universitatis mortalium cum quilibet sit insufficiens ex se unius parvi regni repectu totius mundi curam illius habere teste salomone qui ut legitur 2 Paral primo loquens ad deum ait Quis enim potest hunc populum tuum qui tam grandis est iudicare q. d. nullus ergo multo fortius nullus poterit digne universitatem mortalium iudicare. Aliam vero opinionem circa interrogationem predictam. Alia interrogatio circa hanc quod expediret unum principem non secularem sed ecclesiasticum universitati mortalium praesidere. Pro ista opinione possumus invenire multa in tractatu de potestate pape et cleri. Ideo pauca pro eius confirmatione adducas. Pro ista opinione potest aliter allegari inter ceteras excellentias quibus debet princeps addet qui in temporalibus praesidet subditos add. &Di[1836]}[[End of Di repeat]] superare sapientia videtur esse praecipua. Unde et Salomon qui sapientiam postulavit a Deo ut digne posset {possit &@BaDi[1837]} regere populum Dei {domini &Mz[1838]} in temporalibus a Deo {a deo: om. &Mz[1839]} legitur manifeste {*magnifice& Na[1841]} commendatus cum dixit {dicit &@AuBaCaDiFrPbPcPeRd[1842]} sibi {om. &Md[1843]} Dominus {om. &$ArCaMdMwTo[1844]}{*deus &$AuBaDiFrMzNaPbPcPeRdRe[1845]}{*ut habetur add.&@ArAuCaDiFrMwPbPePcRdTo[1847]} Paral. primo [:11] {secundo &@ArAuBaCaDiFrMwPbPcPeRdTo[1848]} quia hoc magis complacuit {*placuit &@MzNaReVg[1849]} cordi tuo {suo &$MdTo[1850]} et non postulasti divitias et {om. &Ar[1851]} substantiam et gloriam neque {nec &@BaCaDiFrPbPcPe[1852]} animas eorum qui te oderunt {odivit &Pb[1853]} sed nec dies vitae {om. &$CaFrPe[1854]} plurimos {scilicet vitae add. &$FrPe[1855]} petisti {petistis &$AuCaDiPc[1856]} autem {sed &@AuBaCaDiFrMdMwPbPcPeRdTo[1857]} scientiam et sapientiam {*trs. 321 &@AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReToVg[1858]} ut {et &Ca[1859]}{sed &Ar[1860]} iudicare possis {posset &$ArFrPeTo[1861]} populum meum {om. &Pc[1862]} super quem te {om. &Na[1863]} constitui {*trs. &@DiReVg[1864]} regem sapientia {sapientiam &@MdMwTo[1865]} et scientia {scientiam&$ArAuBaCaDiFrMdMwNaPbPcPeRdReTo[1867]}{et add. &Mz[1868]} divitias autem {om. &$ArMwRdTo[1869]} et substantium {*substantiam &$ArAuBaCaDiFrLmLyMdMwMzNaPbPcPeRdRe[1870]}{trs. 321 &Ar[1871]} et {om. &Lm[1872]} gloriam {*et gloriam: om. &@ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1873]} [[et gloriam Md margin [1874]]] dabo {date &Au[1875]} tibi. Et idem Salomon {idem Salomom: etiam &Mz[1876]} Proverbiorum primo [:5] {10 &Fr[1877]}{7 &Mz[1878]} dicit {*ait &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1879]} intelligens {intellectus &@NaRe[1880]} possidebit gubernacula {*trs. &@AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1881]}. Ex quibus verbis {*om. &@MzNaRe[1882]} datur intelligi quod principi praecipue {om. &Mz[1883]} est necessaria {trs. &@AuBaCaDiFrMzPbPcPeRd[1884]}{*trs. 321 &@NaRe[1885]} prudentia et {*prudentia et: om. &$ArAuBaCaDiFrMdMwNaPbPcPeRdReTo[1886]} sapientia sed magis {*maior &@NaRe[1887]} sapientia requiritur {*reperitur &@NaRe[1888]} in viris ecclesiasticis quam in {om. &@MdNaRe[1889]} secularibus igitur {*ergo &@AuBaDiMdMwMzNaPbRdRe[1890]} non {nec &@ArAuBaCaDiMdMwPbPcPe[1891]} secularis princeps sed ecclesiasticus dignus est toti mundo praeesse.
Discipulus: Ista ratio non videtur mihi {*om. &@NaRe[1892]} procedere quia {quanta &To[1893]} qui {que &To[1894]}{in add. &Ca[1895]} aliis praeest in temporalibus debet alios praecedere {praesidere &Ar[1896]} in sapientia {in sapientia: in sufficientia &$MdMwTo[1897]}[[in sapientia Mw between lines [1898]]] [[vel sapientia Md margin [1899]]] {praecedere add. &Ar[1900]} mundana et peritia negotiorum secularium non autem {*in add. &@NaRe[1901]} sapientia alia {om. &@MzPe[1902]} [[alia Pe margin [1903]]] {*divina&To[1905]}[[To has gap [1906]]] . Sed seculares praecedunt {*praecellunt &$PbPeRe[1907]}{impellunt &Na[1908]} in sapientia {in sapientia: in sufficientia &@MdMwTo[1909]}[[in sapientia Mw between lines [1910]]] mundana licet {sed &Ba[1911]} ecclesiastici {praecedant seu add. &Rd[1912]}{ecclesiasticus &To[1913]} praecellant {praecellunt& To[1915]} in sapientia divina. Ergo {igitur &@CaFrTo[1916]} qui praesidet in temporalibus debet esse secularis et non ecclesiasticus laicus et non clericus.
Magister: Istam improbationem {*responsionem &$AuBaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1917]} quidam {quidem &Au[1918]} nituntur {conantur&$ArAuBaCaDiMdMwMzNaPbPcRdReTo[1920]}{*trs. &@NaRe[1921]} quia {*ut add. &$NaRdRe[1922]} ex scripturis divinis {om. &Rd[1923]} colligitur quod {*om. &$AuBaDiMzNaPbPcPeRdRe[1924]} qui praeest aliis in temporalibus non solum in sapientia mundana {humana &$FrPe[1925]} sed etiam {om. &$MdTo[1926]} [[etiam Md margin [1927]]] {et &@BaCaDi[1928]} in sapientia {etiam in sapientia: om. &Ar[1929]} divina et {sed &To[1930]}{in add. &Mz[1931]} lege Dei debet esse peritior eo quod rex qui {est add. &$AuPb[1932]} in temporalibus praeest {praeesse &Mz[1933]} debet in lege Dei {domini &@FrPe[1934]} assidue meditari dicente Deo {domino &@BaDiFrMzPe[1935]} qui loquens de rege {de rege: om. &Pe[1936]} [[de rege Pe margin [1937]]] Deut. 17[:18] ait postquam autem {om. &Mz[1938]}[[rex Md margin [1939]]] sederit in solio regni {regis &To[1940]} sui {om. &@MwTo[1941]} describat {*describet &@ArAuBaCaFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1942]}{describit &@DiLm[1943]} sibi Deuteronomium legis huius in volumine {volumen &Mz[1944]}{*et add. &$AuBaCaDiFrMzNaPbPcPeRdRe[1945]} accipiens {recipiens &Mw[1946]}{?accipies &Pb[1947]} exemplar {expellar &Na[1948]}{om. &Ar[1949]} a sacerdotibus Leviticae tribus [[et Md between lines [1950]]] habebit secum legetque {legemque &Ca[1951]}{leget &Di[1952]} illud {om. &$FrPe[1953]} omnibus diebus vitae suae. Iosue autem {*etiam &@MzNaRe[1954]} qui in {a &$NaRe[1955]}[[reject NaRe]]{om. &$MdTo[1956]} temporalibus praesidebat {possidebat &Mz[1957]} praecepit {praecipit &Ar[1958]} Dominus dicens {trs. &Fr[1959]} "Non recedat volumen legis huius {om. &Ar[1960]} de ore tuo sed meditare {*meditaberis &@MzNaRe[1961]} in eo diebus ac {et &Mz[1962]} noctibus ut custodias {tu studeas /studias &To[1963]\ &@MdTo[1964]} et facias omnia quae scripta sunt in eo [Joshua 1:8]." Ex quibus colligitur quod in temporalibus praesidens non solum in {om. &@BaDi[1965]} sapientia mundana {humana &$FrPe[1966]} et secularium negotiorum peritia sed etiam in sapientia divina {om. &Ar[1967]} debet alios superare {om. &$MdTo[1968]} [[superare Md margin [1969]]] {etc add. &@BaDi[1970]}.
Discipulus: Adhuc circa interrogationem meam aliam opinionem {*trs. 45123 &@MzNaRe[1971]} audire desidero.
Magister: Sunt quidam {quidem &Au[1972]} dicentes quod non est {om. &Re[1973]} expediens unum principem {*neque add. &$AuBaCaDiFrMdMzNaPbPcPeRdReTo[1974]} secularem neque ecclesiasticum universitati mortalium {aut secularium &Ba[1975]} praesidere {om. &$AuDiFrPbPcPe[1976]} [[praesidere Pc margin [1977]]] nec {neque &Fr[1978]} etiam est {om. &Ca[1979]}{trs. &To[1980]} expediens {unum principem neque secularem add. &Pb[1981]}{unum principem add. &Di[1982]} quod {*om. &@NaRe[1983]} plures {*principes add.&Md[1985]}{tales &To[1986]} seculares vel ecclesiastici {*ecclesiasticos &@NaRe[1987]} superiorem non habentes in diversis provinciis aut regnis {aut regnis: a ?ingnis &Ca[1988]} diversis mortalibus dominentur {*dominari &@NaRe[1989]}{dominantur &@MzRd[1990]} sed mundus optime regeretur {regentur &Fr[1991]} si plures simul mundi dominium obtinerent quemadmodum in pluribus civitatibus vel {*et &@AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[1992]} communitatibus {comitatibus &@MzNa[1993]}[[reject MzNa]] non unus solus sed plures regere dignoscuntur {cognoscuntur &Pb[1994]}.
Discipulus: Pro ista {illa &@BaDiPb[1995]} opinione motiva {*aliquod motivum &@NaRe[1996]} adducas.
Magister: Ista opinio videtur posse taliter {totaliter &Na[1997]}{aliter &@MdTo[1998]}{*trs. &@AuBaCaDiFrMzNaPbPcPeRe[1999]} fulciri {probatur quod expediret plures simul mundi dominium possidere add. &Fr[2000]} Illud idem {*om. &$ArAuBaCaDiFrMdMwNaPbPcPeRdReTo[2001]} regnum {*regimen &$ArAuBaCaDiMdMwMzNaPbPcPeRdRe[2002]} vel dominium est mundo universo {trs. &Mz[2003]} expediens {*utilius &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[2004]} in quo pauciores errores accidunt et peccata quia {et &Mz[2005]} per tale dominium vel {*seu &@AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdTo[2006]} regimen {regnum&@MzNaRe[2008]} iustitia {iusta &Pc[2009]}{et add. &@BaDi[2010]} pax et concordia omnium {*melius add. &@NaRe[2011]} procuratur et etiam conservatur. Sed {et &Di[2012]} si plures sapientes et virtuosi dominarentur universitati mortalium pauciores errores {om. &Ar[2013]} fierent et peccata {trs. 231 &@AuBaDiPb[2014]} in regendo quam {quia &Re[2015]} si unus solus omnes alios gubernaret quia sicut {om. &Di[2016]} veritas iustitiae quae a multis quaeritur facilius invenitur 2. {20 &Ar[2017]} dist. de quibus {*2. dist. de quibus: om. &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[2018]}{et add. &$FrPe[2019]} ita {om. &Fr[2020]}[[Is Fr derived from Pb?]] multi difficilius errant quam unus solus. [[ob Md margin [2021]]] Huic {*hinc &Fr[2022]}[[check NaMzAu]] {hoc&Re[2024]}{hec &@BaDi[2025]} Salomon Proverbiorum 13 {*11&@ArAuCaDiFrMwMzPbPcPeRd[2027]} [:14] et 14 {*24&To[2029]}{13 et 14: 14 et &Ba[2030]} [:6] assentit {*asserit &$ArAuBaCaDiFrLmMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[2031]} salutem esse ubi multa sunt {trs. &@BaDi[2032]} consilia {consideranda &To[2033]}. Hinc etiam {*in laudem /laude &Na[2034]\ Romanorum add. &$ArAuBaCaDiFrLmMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[2035]} primo {om. &Ar[2036]} Machabeorum 8. c. [:15] {om. &@MdMwTo[2037]} post multas laudes Romanorum {*post... Romanorum: om. &@ArAuBaCaDiFrLmMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[2038]} dicit {*dicitur &@ArAuBaCaDiFrLmLyMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[2039]} quod quicunque audiebant nomen eorum timebant eos. Quibus vero vellent auxilio esse ut regnarent regnabant quos autem vellent regno deturbabant {et add. &Ly[2040]} exaltati sunt valde. Et in omnibus istis nemo portabat diademae nec induebatur purpura ut magnificaretur in ea. Et quia {*quicunque... et quia: om. &$AuBaCaDiFrLmMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[2041]} curiam fecerunt {faciebant &@BaDi[2042]} sibi et quotidie consulebant trecentos {trecenti &@MzNaRe[2043]} viginti {trecentos viginti: ?3 Pb; 30 &@?AuBaDi[2044]} consilium agentes semper {*om. &@ArAuBaCaDiFrLmMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[2045]} de multitudine ut quae {qui &@ArDi[2046]} digna sunt gerant. Et committunt uni homini magistratum suum per singulos annos dominari universae terrae et omnes obediunt uni et non est invidia neque zelus inter eos etc. Ex quibus verbis manifeste habetur quod Romani in hoc laudabantur quod nulli supra se regalem dignitatem nec diadema committebant licet unum per singulos annos ordinabant qui auctoritate non propria sed sibi a senatu commissa universae terrae Romanis subiectae dominabatur. {*Et committunt... dominabatur: om. &$ArAuBaCaDiFrLmMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[2047]} Igitur {quo &Ca[2048]}{*ergo &@BaDiMzNaPbRdRe[2049]} magis expedit universitati mortalium plures {pluribus &To[2050]} simul praesidere omnibus quam unum solum.
Discipulus: Si est {si est: sed &Di[2051]} alia opinio circa interrogationem meam enarra.
Magister: Alia opinio {om. &Mz[2052]} est {*trs. &@AuBaCaDiFrMdMwPbPcPeRdReTo[2053]} quod {om. &Pc[2054]}{sed &$MdTo[2055]} secundum diversitatem {*et add. &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[2056]} qualitatem et necessitatem temporum {trs. 51234 &Fr[2057]}{ipsum &Re[2058]} expedit regimina {regiam &Ca[2059]} et dominia {rerum add. &Lm[2060]} mortalium variari {dominari &Pb[2061]} ita quod {*ut &@MzNaRe[2062]} aliquando sit {om. &$FrMdTo[2063]}[[est Md margin [2064]]] expediens unum principem secularem vel {om. &Pc[2065]} ecclesiasticum praeesse {*dominari &@NaRe[2066]} mortalibus universis {universitatibus &Mw[2067]}{*trs. 321 &@NaRe[2068]}{trs. &Mz[2069]} interdum {*autem add. &@MzNaRe[2070]} expedit {*expediat &@NaRe[2071]} plures simul seculares {om. &Di[2072]} vel ecclesiasticos omnes alios gubernare. Nonnunquam vero sit utile plures {om. &Rd[2073]} principes superiorem non habentes diversis mundi {modi &Lm[2074]} partibus {*regionibus &@NaRe[2075]} praesidere.
Discipulus: Istam assertionem {allegationem &$ArAuBaCaDiFrMdMwPbPcPe[2076]}{*opinionem Ar[2079]}{interest &Pb[2080]}{istam assertionem nitaris: ista opinio intelligitur &Mz[2081]} aliquibus allegationibus {om. &Mw[2082]} communire. {Discipulus... communire: om. &To[2083]}
Magister: Istam {*ista &$BaCaDiFrPbPcPeMdMzNaRe[2084]} assertionem {allegatio &$BaCaDiFrPbPcPe[2085]}{*opinio &$MdMzNaRe[2086]}{opinionem &Rd[2087]}{allegationem &$ArAuMwTo[2088]} pluribus modis posse {possum &Pc[2089]}[[om. Au margin [2090]]] fulciri {fulcire &Ar[2091]} videtur. Nam sicut {sunt &Md[2092]}{sint &To[2093]} leges pro {om. &$FrPe[2094]}{que &Mw[2095]} communi utilitate debent {debite &Md[2096]} institui {iustitiam &$%AuBaDiFrMwPbPeRdTo[2097]}{institute &Md[2098]}[[praeponere Fr margin [2099]]][[Rd has gap [2100]]] distinct. 4. {?10 &Re[2101]} erit {erunt &@AuDi[2102]} autem {lex add. &$PeRd[2103]}{dist. 4 erit autem: ?due &Ba[2104]} sic {sicut &To[2105]} principes {princeps &To[2106]}{trs. &Di[2107]}{et add. &Ca[2108]} rectores {rectoris &To[2109]} et domini tam seculares {secularis &To[2110]} quam ecclesiastici pro communi utilitate prae {*om. &$MdMwMzNaRdReTo[2111]}[[prae Au margin [2112]]] caeteris sunt {*trs. &@MdMwMzNaRdReTo[2113]}[[trs. Au margin [2114]]]{trs. 312 &@AuBaCaDiFrPbPcPe[2115]} praeponendi {proponendi &To[2116]} quam {quod &$AuPbPe[2117]} etiam ipsi {*trs.&$AuDiFrPbPcPe[2119]}[[ipsi AuPc margin [2120]]]{rationem utilitatem add. &Rd[2121]}{om. &$MdMwTo[2122]}[[ipsi Mw between lines and Md margin [2123]]] magis quam {suam add. &Ar[2124]} propriam procurare tenentur. Si enim utilitati {utilitate &Lm[2125]} communi propriam praeposuerint {*communi propriam praeposuerint: proprie communem postposuerint&@ArPcTo[2127]} non rectores {rectoris &To[2128]} seu {om. &Ar[2129]}{vel &Md[2130]}{sed &To[2131]} principes {principis &To[2132]} vel domini sed tanquam {*om. &$AuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[2133]} tyranni sunt censendi {censandi &Lm[2134]} utilitas autem communis [[communi Au margin [2135]]]{*aliquando add. &@MzNaRe[2136]} per unum principem aliquando {*om. &@MzNaRe[2137]} secularem vel {etiam add. &Ca[2138]} ecclesiasticum qui universis dominaretur {dominatur &Ar[2139]} videtur {*om. &$MzNaRdRe[2140]} melius procurari {*procuraretur &$MzNaRdRe[2141]}{videtur melius procurari: om. &$AuBaCaDiFrMdMwPbPcPeTo[2142]} [[melius procuraretur Md margin [2143]]] quam {quod &To[2144]}[[quod Au margin [2145]]] per {om. &@DiMz[2146]} plures non habentes superiorem {trs. &Di[2147]} sive simul regentes sive {seu &Ca[2148]} in {om. &@MdTo[2149]} diversis provinciis residentes {*presidentes &@NaRe[2150]}{procuratur add. &Ca[2151]} eo quod interdum multitudo mortalium saepe {eque &$AuBaDiLmMdMwMzPbPcRdTo[2152]} minus {*saepe minus: equanimius &$ArCaFrNaPeRe[2153]} sustineret {sustinere &Ca[2154]}{sustinet& @ArMdPc[2156]} dominium unius principis secularis vel ecclesiastici quia {*qui &$ArAuBaCaDiFrMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[2157]} sapientia {et add. &Mz[2158]} iustitia {om. &Pe[2159]} et aliis virtutibus quae {om. &Ar[2160]} requiruntur {requirunt &Ar[2161]} in principe praefulgenti {refulgent &$AuBaCaDiPbPc[2162]}{refulgeret &$FrPe[2163]}{*praefulgeret &$ArMwMzNaRe[2164]}{praefulget &$MdRd[2165]}{praefulgent &To[2166]} quam multorum {?multi &Ca[2167]} nonnunquam autem {om.& Di[2169]} magna {magis &$AuDiFrPbPe[2170]}{om. &Ba[2171]} multitudo mortalium nullatenus sustineret {sustinerent &Mz[2172]} dominium unius sed voluntarie {vocatione &Di[2173]} se subderet {subderent @AuPbPc?Pe[2175]} dominio multorum vel simul regentium vel diversarum provinciarum curam gerentium {om. &Mz[2176]} {vel diversarum... gerentium: om. &@MdTo[2177]}[[vel diversarum... gerentium Md margin [2178]]] et per consequens {om. &Fr[2179]} tunc {et &Fr[2180]} per plures melius {trs. 312 &@AuBaDiPb[2181]}{om. &$FrPe[2182]} procuraretur {procurare &Mz[2183]} communis utilitas quam per unum solum. Quare pro diversitate {universitate &$AuDiPbPc[2184]} et necessitate temporum {ipsum &Re[2185]} expedit unum {om. &Mz[2186]} vel plures mortalibus dominari.
Amplius illo {nullo &Rd[2187]} modo regitur {?regi &Ca[2188]} optime {optimo &Re[2189]}{trs. &@CaFrMdPeTo[2190]} universitas mortalium {om. &Rd[2191]} qui {quo &Fr[2192]}{que&@DiPbPe[2194]} magis assimilatur illo {primo &$ArAuBaCaDiFrMdMwPbPcPeTo[2195]} modo {om. &Di[2196]} regendi quo Deus disposuit populum Israeliticum {*om. &@NaRe[2197]}{*aliquando add. &$AuBaCaDiFrMzPbPcPeRd[2198]} regi {trs. &@NaRe[2199]} sibi {trs. &@AuBaDiPb[2200]} per veram fidem {trs. &Ca[2201]} subiectum. Sed Deus disposuit populum Israeliticum {regi... Israeliticum: om. &Ar[2202]} sibi subiectum {sed deus... subiectum: om. &@MdTo[2203]}[[sed deus... subiectum Md margin [2204]]] aliquando regi per unum principem secularem {trs. 345612 &$FrPe[2205]} David enim {autem &$ArAuCaDiFrLmMdMwMzPbPeRdTo[2206]}[[autem crossed out in Fr, enim Fr margin [2207]]] et {*etiam add. &@NaRe[2208]} Salomon super totum populum {trs. &Fr[2209]} Dei regnaverunt {*regnavit &$ArAuFrLmMdMwNaPbPeReTo[2210]}{regnaverit &Mz[2211]}{regnarunt &Rd[2212]}. Interdum per unum principem {*om. &@NaRe[2213]} sacerdotem. {David... sacerdotem: om. &Pc[2214]} Hely enim {autem &Di[2215]} sacerdos totum populum Israeliticum iudicavit nonnunquam {vero add. &Ba[2216]} per {om. &@AuDiPb[2217]} plures reges quorum nullus esset alteri {altri &Mz[2218]} subiectus. Roboam enim {om. &$ArAuBaCaDiFrMdMwPbPcPeRdReTo[2219]} et Ieroboam {Roboam &To[2220]} super populum Israeliticum in {non &Ar[2221]} diversis regionibus regnaverunt. Igitur {*ergo&To[2223]} secundum diversitatem et necessitatem temporum est expediens ut universitas {diversitas temporum &Ar[2224]} mortalium uni vel pluribus principibus sive rectoribus sit subiecta.
Rursus ille {iste &To[2225]} modus regendi universitatem mortalium qui aliquando fuit licitus et iustus {*trs. 321 &@ArAuMdMwMzNaPbPcPeRdReTo[2226]} est expediens reputandus quia omne iustum et licitum {trs. 321 &Au[2227]} {est... licitum: om. &Md[2228]} est {om. &Pc[2229]} iudicandum {reputandum &$AuBaDiPb[2230]}{trs. &@FrPe[2231]} expediens {trs. &@BaDiMdTo[2232]}. Sed {om. &Ar[2233]} aliquando mundus licite {leticie &To[2234]} et iuste {*trs. 321 &@BaCaDiMzNaRe[2235]} regimini {regimen &Ca[2236]} unius principis interdum regimini plurium subdebatur. Igitur {*ergo &@CaMdMwMzNaRdRe[2237]} adhuc talis modus varius regendi universitatem mortalium secundum diversitatem ac {*et &$AuCaDiFrMwMzNaPbPcPeRdRe[2238]} qualitatem et {*ac &$AuCaFrMwMzNaPbPcPeRdRe[2239]}{qualitatem et: om. &$MdTo[2240]} necessitatem {ac qualitatem et necessitatem: om. &Ba[2241]} temporum est expediens aestimandus {stimandus add. &To[2242]}.
Return to Table of Contents