William of Ockham, Dialogus,
part 3, tract 2, book 2

Collation by John Scott.

Copyright (c) 1999, The British Academy

Conventions used in collation files .

CAP. I

Discipulus Sicut canonibus sacris testantibus ordo ecclesiasticus confunditur {confundatur &Mz} si sua iurisdictio unicuique {*episcopo &NaRe} {om. &MzPe} non conservatur {*servatur &MzNaPeRe} Extra, De accusationibus, Sicut olim in glossa et 11, q. 1, Pervenit, sic ordinem mortalium manifestum {mandatum &Re} est {om. &Pe} confundi si unicuique {unicuicumque &Re} praesidenti {*etiam add. &MzNaPeRe} in temporalibus et maxime {et add. &Mz} supremo sua iura non servantur. Servari autem non possunt nisi cognoscantur. Et ideo {*et ideo: idcirco &MzNaRe} post praedicta quae sunt {*sint &NaRe} iura et potestas Romanorum imperatorum {imperatoris &Mz} {*trs. &NaRe} censeo {conscio &Mz} indagandum. Primo autem inquiram quae iura et quam {om. &MzPe} potestatem habet {*habeat &MzNaPeRe} imperator super temporalia. Ut tamen a fundamentis eorum {*om. &NaRe} {rerum &MzPe} incipiam, ante omnia {querere add. &Mz} quaero an potestas imperatoris et papae potestas {*trs. &MzNaPeRe} sint {sunt &Mz} distinctae potestates {*trs. &MzNaRe} an {*sive &MzNaPeRe} una sit ex {*ab &MzNaPeRe} alia aut {*sive &MzNaPeRe} non.

Magister {om. &NaRe} Tenent multi quod sunt {sint &Pe} potestates distinctae.

Discipulus Si aliqua decreta {*dicta &MzNaRe} maiorum consonent {*sonent &NaRe} {sonant &MzPe} assertioni {*hanc assertionem &NaRe} {assertionem &Mz} adducas. Forte enim ex illis melius intelligam omnia quae circa hanc materiam recitabis.

Magister Multi canones sacri et plures glossae super decreta et {seu &Re} decretales videntur asserere {*manifeste add. &MzNaPeRe} quod sunt {sint &Pe} potestates distinctae. Unde Nicolaus Papa, ut habetur {*dist. add. &MzNaPeRe} 96, c. Cum ad verum, ait, "Cum ad verum ventum est ultra sibi nec imperator iura pontificatus arripit {*arripuit &MzNaPeReZn} nec pontifex nomen imperatorium {imperatoris &MzNaPeRe} usurpavit." Ubi dicit glossa {*"Argumentum add. &MzNaReZn}: cum iste potestates sint {sunt &Mz} divisae {distinctae &NaRe} quod {*om. &Zn} imperator non habet gladium a papa."

Item {*ut add. &NaRe} habetur eadem distinctione c. Duo sunt, {*Gelasius papa ait, "Duo sunt add. &MzNaRe} quippe imperator {imperator add. &Na} auguste, quibus principaliter hic {om. &Pe} mundus regitur, {om. &Na} {regatur &Mz} {et add. &Mz} auctoritas sacra {sacri &Pe} pontificum {pontificatus &Mz} {pontificis &Pe} et potestas regalis {*trs. &MzNaReZn}." Ubi glossa super vocabulo principaliter {*auctoritas &Zn} ait, "Neuter pendet ex reliquo." Et ita est argumentum pro imperatore.

Item glossa Extra, {om. &Pe} Qui filii sunt legitimi c. Causam super verbo quod ad regem ait, "Sic patet quod iurisdictio temporalis a {*et &MzNaReZn} spirituali {*spiritualis &MzNaReZn} divisa est et distincta {*trs.4231 &NaReZn}."

Item glossa dist. 10, c. Imperium super verbo administrationibus {administrationis &NaRe} ait, "Distincta est enim potestas sua a potestate pontificali."

Item Gregorius, ut legitur {*habetur &MzNaPeRe} {*Extra add. &MzNaPeRe} De privilegiis, c. Sicut {duo sunt &Pe} ait, "Sicut in iudiciis laicorum privilegia turbare nolumus, ita eis praeiudicantibus nobis volumus moderata {*trs. &MzNaReZn} auctoritate resistere." Ubi dicit glossa sic, {om. &Pe} "Est argumentum {tamen add. &Pe} quod ecclesia non vult iura alterius sibi arrogare quia iurisdictio distincta esse debet."

Item Innocentius, ut legitur Extra, De iudiciis {*c. Novit add. &Pe} ait, aut {*om. &MzNaReZn} "Non putet aliquis quod iurisdictionem illustris {om. &NaRe} regis Francorum perturbare aut minuere intendimus {*intendamus &MzNaPeReZn}, cum ipse iurisdictionem nostram nec velit nec debet {*debeat &MzNaPeReZn} impedire."

Discipulus In his verbis non sit mentio {*sermo &NaRe} de imperatore sed de rege Francorum.

Magister Ex his verbis {om. &Mz} habetur quod potestas regis Francorum distincta est {*trs. &NaRe} a potestate papae. Et per consequens a fortiori potestas imperatoris {et per consequens ... imperatoris om. &Pe} {*et per consequens ... imperatoris: Ex quo concluditur quod multo fortius potestas imperatoris distincta est a potestate pape &MzNaRe}, tum quia maior est potestas imperatoris quam potestas regis Francorum, tum quia, sicut tactum est supra, non videtur {*legitur &MzNaRe} in scripturis quod sit aliqua {*trs. &MzNaPeRe} potestas tributa {*trs. &NaRe} papae super imperatorem quam non habeat super regem Franciae {*Francorum &MzNaPeRe}.

Item {*Hinc &NaPeRe} {hic &Mz} glossa super verbo {*verba predicta &MzNaRe} Innocenti quae {*3 &MzNaRe} {qui &Pe} ait, propter {*"Per &MzNaReZn} hoc quod hic dicitur {*trs. &NaZn} patet quod ecclesia vel Papa non habet utrumque gladium." Et infra, "Non igitur {*ergo &NaReZn} {non igitur om. &Mz} de temporali iurisdictione {non add. &Mz} debet se intromittere {*papa add. &NaReZn} nisi in subsidium, scilicet cum iudex secularis est negligens {*trs. &MzNaPeReZn}."

Item, sicut allegatum est supra, Cyprianus, ut legitur dist. 96 {*10 &MzNaRe} {8 &Pe} c. cum ad verum {*cum ad verum: Quoniam &MzNaPeRe} {*ait add. &NaPeRe}, "Actibus propriis et dignitatibus distinctis officia potestatis utriusque discernit {*discrevit &MzNaPeReZn}," scilicet {om. &Pe} Christus. Ubi Glossa super verbo discernit {*discrevit &MzNaPeRe} {*ait add. &MzNaRe}, "Cum ergo istae potestates {*trs. &MzNaPeReZn} sunt {*sint &NaPeReZn} distinctae, licet sit {*licet sit: est hic &MzNaPeReZn} argumentum quod imperium non habetur a papa." Et {*infra add. &NaPeRe}, "Ego credo potestates distinctas esse, {et ego credo potestates distinctas om. &Mz} licet papa quandoque utramque potestatem sibi assumat." Ex his {*quibus &NaRe} aliisque quampluribus colligitur quod potestas papae et imperatoris sunt distinctae potestates {*trs. &MzNaPeRe}.

CAP. II

Discipulus Quod {quot &Mz} sunt {*sint &NaRe} distinctae potestates {*trs. &MzNaPeRe} videtur quod non debet in dubium revocari sed qualiter distinguuntur {*distinguantur &MzNaPeRe} ignoro. Ideo dic secundum aliquam sententiam qualiter {quomodo &Pe} distinguuntur {distinguantur &Mz}.

Magister Dicitur quod per {in &Mz} hoc distinguuntur, quod papa habet potestatem in spiritualibus et {etiam &Na} imperator in temporalibus.

Discipulus Istam assertionem si potes auctoritatibus aliquibus {*trs. &MzNaPeRe} fulcire nitaris.

Magister Ista {*hec &NaRe} assertio quampluribus auctoritatibus posset {*videtur posse &MzNaPeRe} muniri. Ait enim Innocentius tertius, ut scribitur {*legitur &MzNaPeRe} Extra, De maioritate et obedientia, c. Solitae, {ait add. &Mz} "Non negamus {negavimus &Na} quin praecellat imperator in temporalibus illos duntaxat {trs. &Pe} qui ab eo recipiunt {recipiant &Mz} temporalia. Sed et {*om. &MzNaPeReZn} pontifex in spiritualibus antecellit quae tanto sunt temporalibus digniora quanto {quantum &Pe} anima corpori praefertur {praeest &Mz} {*trs. &MzNaPeReZn}."

Item Cyprianus, ut habetur {legitur &Pe} dist. 10, {4 &Pe} c. Quoniam idem et Nicolaus Papa, ut legitur dist. 96, c. Cum ad verum dicunt officia istarum {illarum &Mz} potestatum esse distincta {*discreta &NaRe} a Christo "ut {*et add. &NaReZn} Christiani imperatores pro aeterna vita pontificibus indigerent, {adigerent &Mz} et pontifices pro cursu temporalium tantum {*tantummodo &MzNaPeReZn} {*rerum add. &MzNaReZn} imperialibus legibus uterentur, quatenus {qualiter &NaRe} spiritualis actio a corporalibus {*carnalibus &MzNaPeReZn} distaret incursibus {cursibus &Pe} et Deo militans minime negotiis secularibus [[et Deo ... secularibus: margin &Pe]] se implicaret, ac vicissim non ille rebus divinis deditus {*praesidere &MzNaPeReZn} videretur qui esset negotiis secularibus implicatus."

Item idem Nicolaus eadem distinctione c. Denique sic ait {*sic ait: dicit sic &MzNaRe}, "Denique {sic ait denique om. &Pe} hi, sunt {*om. &MzNaPeReZn} quibus {qui &MzPe} tantum humanis rebus et non divinis praesse permissum {promissum &NaRe} est, quomodo {quando &Pe} de his per quos divina ministrantur {monstrantur &Mz} iudicare praesumant penitus ignoramus."

Item Gregorius &Nazianzenus scribens imperatoribus {imperatori &Mz} Constantinis {*Constantinopolitanis &NaPeRe} {Constantinopolitano &Mz}, ut habetur dist. 10 {4 &Pe}, c. Suscipitis, ait, "Suscipitisne libertatem verbi? libere {*Libenter &MzNaPeReZn} accipitis quod lex Christi sacerdotali vos subiicit potestati atque istis {illorum &Mz} tribunalibus subdidit {*subdit &MzNaPeReZn}? Dedit enim et nobis {vobis &Pe} potestatem, dedit et {*om. &MzNaReZn} principatum multo perfectiorem principalibus {*principatibus &MzNaZn} {principantibus &Re} vestris {vestrorum &Mz}. Nunquid aut {*trs. &MzNaReZn} iustum {Nunquid aut iustum: Aliter numquam &Pe} vobis videtur, si cedat spiritus Sanctus {*om. &MzNaPeReZn} carni, si a terrenis coelestia separentur {*superentur &NaReZn}, si divinis praeferantur humana?" {divinis ... humana: divina ... humanis &Pe}

Item Innocentius tertius ubi {ut &Mz} prius ait, "Fecit Deus duo luminaria magna {*trs. &MzNaReZn} in firmamento coeli, luminare maius, ut praeesset diei, et {om. &PeRe} luminare minus, ut praeesset {diei ... praeesset om. &Na} nocti, utrumque magnum et alterum maius." Et infra: {inferius &Pe} "Ad firmamentum ergo {*igitur &NaReZn} coeli, hoc est universalis {ad firmamentum ... universalis om. &Mz} ecclesiae, fecit Deus {Dominus &NaRe} duo luminaria magna {*trs. &MzNaPeReZn}, id est duas instituit {constituit &Mz} dignitates, quae sunt pontificalis auctoritas et regalis {imperialis &Pe} potestas. Sed illa, {ista &Mz} quae praeest {quae praeest: querere &Mz} diebus, id est spiritualibus, maior est; quae vero carnalibus, minor {est add. &Pe}, ut {et &NaRe} quanta est {differentia add. &Re} [[margin]] inter lunam et solem, diversitas {*om. &MzNaReZn} tanta {est add. &Pe} inter reges et pontifices {trs.321 &MzNaPeReZn} esse {*differentia &NaReZn} {se &Pe} {sic &Mz} cognoscatur." Ex his aliisque auctoritatibus innumeris, quarum aliquae sunt adductae supra c. 1, colligitur {tollitur &Mz} quod imperator habet potestatem in temporalibus et papa in spiritualibus.

CAP. III

Discipulus Sufficienter videtur ostensum quod potestas imperatoris respicit temporalia, carnalia, secularia et humana et potestas papalis spiritualia. Sed quae sunt {*sint &NaRe} temporalia et {*quae add. &MzNaRe} spiritualia {trs.321 &Pe} perfecte {profecte &Pe} non {*trs. &MzNaRe} intelligo. Ideo quae sunt {*sint &NaRe} {om. &Mz} temporalia, et {*om. &MzNaPeRe} carnalia, secularia et humana quae respicit potestas imperialis investigare coneris {*conemur &NaRe}.

Magister Quibusdam videtur {*trs. &NaRe} quod quae sunt {*sint &MzNaRe} illa {*ista &NaRe} in {om. &MzPe} quibus consistit imperialis {*imperatoris &MzNaPeRe} potestas ex diversis distinctionibus quae in diversis scripturis habentur colligitur.

Discipulus Libenter audiam distinctiones illas {istas &Mz} {om. &Na}.

Magister Una est quod hominum quidam sunt carnales et {*om. &MzNaPeRe} quidam spirituales {*trs.321 &MzNaPeRe} {*sive animales add. &NaRe}. et {*om. &MzNaPeRe} Haec distinctio {haec distinctio: hoc discernitur &Mz} habetur expresse {*habetur expresse ad: ex 1 &MzNaRe} {distinctio ... ad: distinguitur et habetur haec dictinctio expresse &Pe} ad Corinthios c. 2 et 3 Ubi apostolus ait manifeste {om. &Pe} {*Ubi apostolus ait manifeste: colligitur manifeste. Ait enim apostolus c. 2 /1 &Re\ &MzNaRe}, "Animalis {*autem add. &MzNaReVg} homo non percipit ea quae sunt spiritus {ipsius &MzPe} Dei." Et post, {om. &Pe} "Spiritualis autem {alius &Mz} {om. &Pe} iudicat haec {*om. &NaReVg} omnia et ipso {*ipse &MzNaPeReVg} a nemine iudicatur."

Alia distinctio est quod quaedam sunt personae ecclesiasticae et {om. &Mz} quaedam seculares. Haec distinctio colligitur ex verbis Hieronymi quae ponuntur 12 {72 &Mz} {2/11 &Pe} q. 1, c. Duo sunt ubi ait, "Duo sunt genera {hominum add. &MzNaPeRe} Christianorum. Est autem unum genus quod mancipatum {mancipatur &MzPe} est {ex &MzPe} divino officio et deditum {datur &Mz} contemplationi et orationi quibus {*om. &MzNaPeReZn} ab {et ob &Na} omni strepitu temporalium rerum vacare {*rerum vacare: cessare &MzNaPeReZn} convenit, {communicat &Pe} ut sunt clerici et Deo devoti scilicet {*videlicet &NaRe} {et &Pe} conversi." Et infra, "Aliud vero genus est Christianorum {trs. &MzNaPeRe} {est add. &Mz} ut sunt laici. Laos {laicos &Pe} enim Graecae est populus. Latine {*om. &NaPeReZn} His licet temporalia possidere {habere &Mz}." sed non nisi ad usum {*sed non nisi ad usum om. &MzNaPeRe}

Alia distinctio {om. &MzPe} est quod rerum quaedam sunt ecclesiasticae et {*om. &MzNaPeRe} quaedam temporales seu {*temporales seu om. &MzNaPeRe} seculares. Haec {enim add. &Na} distinctio ex diversis sacris canonibus sumitur {*colligitur &MzNaPeRe} qui {*quod &NaPeRe} quasdam vocant res {*trs. &MzNaRe} ecclesiasticas, per hoc insinuantes quod quaedam sunt seculares. Unde in concilio Antiocheno, ut {om. &Mz} habetur 12 {11 &Pe} q. 2 {*1 &NaRe} c. Episcopus, sic legitur, "Episcopus ecclesiasticarum habet {*habeat &MzNaReZn} rerum {*trs. &MzNaReZn} potestatem."

Alia divisio {*distinctio &NaRe} est {divisio est om. &Mz} {*quod add. &MzNaPeRe} causarum quaedam sunt ecclesiasticae et {om. &Pe} quaedam seculares, 12 {*11 &NaRe}, q. 1, # {c. &Pe} 1, in glossa.

Alia est {*distinctio add. &NaRe} quod criminum quaedam sunt ecclesiastica {crimina add. &Pe} et quaedam secularia. Haec divisio {*distinctio &MzNaPeRe} innuitur ibidem.

Alia est {*distinctio add. &NaRe} quod poenarum quaedam {*alia &MzNaPeRe} est ecclesiastica sive canonica, alia secularis sive legalis. Haec divisio {*distinctio &MzNaRe} sub his verbis quod poenarum alia est canonica, alia {est add. &Pe} legalis in diversis doctoribus innuitur {*invenitur &MzNaPeRe}.

Alia est {*distinctio add. &NaRe} quod quidam sunt iudices seculares {*et add. &MzNaRe} quidam ecclesiastici. Hoc {*Haec distinctio &NaRe} ex multis {*innumeris &MzNaPeRe} canonibus {*sacris add. &MzNaPeRe} colligitur.

Alia est {*distinctio add. &NaRe} quod negotiorum quaedam sunt temporalia {*secularia &MzNaPeRe} {*et add. &NaRe} quaedam spiritualia. Hanc divisionem {*distinctionem &MzNaRe} innuit apostolus cum dicit 2 ad Corinthios {*Timotheum &NaRe} 2 {2 ad Corinthios: Crisostomus &Mz} {7 &Pe}:[4], "Nemo militans Deo implicat se negotiis secularibus." Cum enim dicit quaedam negotia esse {*trs. &NaRe} secularia a quibus abstinent militantes Deo insinuat aliqua {*alia &NaRe} esse spiritualia a quibus non abstinent.

Alia est {*distinctio add. &NaRe} quod dignitatum {dignitas &Mz} alia est ecclesiastica, alia {est add. &Pe} secularis {*trs.321 &MzNaRe}.

Alia est {*distinctio add. &NaRe} quod quaedam sunt leges seculares et {om. &Mz} quaedam ecclesiasticae. Haec divisio {*distinctio &MzNaRe} ponitur in decretis dist. 3, # {c. &Pe} 1 cum dicitur, "Omnes hae species secularium legum sunt partes. Sed quia constitutionum {*constitutio &MzNaPeReZn} alia {aliqua est &Mz} civilis, alia ecclesiastica," etc.

Alia est {*distinctio add. &NaRe} quod iurisdictionum {*iurisdictio &MzNaPeRe} alia est temporalis, alia est {*om. &MzNaRe} spiritualis. Haec {Hinc &NaRe} divisio {*distinctio &MzNaRe} ex his {*illis &MzNaRe} quae allegata sunt supra c. 1 huius secundi colligitur evidenter.

CAP. IV

Discipulus Puto quod multae tales distinctiones {trs. &Pe} {*alie add. &MzNaRe} inveniuntur {inveniantur &Pe} in scripturis quare {*quas &NaRe} non adducas. alias {*om. &NaPeRe} Aestimo enim quod ex istis habeo {*habebo &MzNaPeRe} occasionem intelligendi {incedendi &Mz} alias et investigandi de potestate quam imperator super diversa temporalia noscitur {*dinoscitur &MzNaPeRe} habere {*trs. &MzNaPeRe}. Quia tamen ex praedictis adhuc nescitur {*nescio &MzNaPeRe} qualiter {*temporalia add. &MzNaPeRe}, carnalia, secularia et humana a spiritualibus, et {*om. &NaRe} ecclesiasticis ac {*et &NaRe} divinis {ac divinis om. &Mz} [[

Magister Sunt quidam dicentes quod praedicta vocabula, scilicet {*om. &MzNaRe} {trs. &Pe} temporalia, carnalia, spiritualia {*trs. &MzNaPeRe} etc {et etiam &Pe} in diversis scripturis {scripturis add. &Pe} accipiuntur aequivoce. Quae {qui &Mz} tamen cum quaeritur {cum queritur: conqueritur &Mz} quam potestatem habent laici in temporalibus et {*quam /habent add. &Mz\ clerici add. &MzNaRe} in spiritualibus ad unam significationem restringuntur, ut per temporalia intelligantur {intelliguntur &Mz} illa quae respiciunt {respicit &NaRe} [[correct to respiciunt interlinear &Re]] regimen {regnum &Mz} humanum vel {*humanum vel om. &MzNaRe} humani generis {*trs. &MzNaRe} in solis naturalibus constituti absque omni revelatione divina. quae {*Quod &NaRe} [[scilicet regimen add. margin &Re]] servarent illi qui nullam legem praeter naturalem et positivam humanam susciperent et quibus nulla alia lex esset imposita. Per spiritualia autem {*om. &NaRe} intelliguntur {*intelligantur &NaRe} illa {om. &Pe} quae respiciunt {respicit &NaRe} regimen fidelium inquantum divina revelatione instruuntur {*instruitur &MzNaPeRe}.

Discipulus Secundum {?in &Re} ista imperatores et alii infideles de multis intromiserunt se de {*in &MzNaPeRe} regendo sibi subiectos {subditos &Pe} quae {qui &Mz} {*nec add. &MzNaRe} ad temporalia vel {*nec &MzNaRe} {*ad add. &MzNaPeRe} spiritualia minime {*om. &MzNaRe} pertinebant.

Magister Hoc conceditur. Omnia enim quae spectabant {spectant &Na} ad culturam et {*om. &NaRe} falsorum deorum {*et add. &NaRe} iniquitatem nec inter temporalia nec {*inter add. &MzNaPeRe} spiritualia sunt numeranda sed superstitiosa sunt censenda.

CAP. V

Discipulus Arbitror me aliquantulum {*aliqualiter &NaRe} {*trs. &MzNaPeRe} intelligere quomodo temporalia a spiritualibus distinguuntur {*distinguantur &MzNaRe}. Ideo ad potestatem imperatoris super {ad &Pe} temporalia descendens, interrogo primo an imperator verus Romanorum per universum mundum super temporalia {spiritualia &Na} habeat {habet &Pe} hanc {*om. &NaPeRe} potestatem ita ut cunctae regiones mundi ei {et &Re} in temporalibus subiiciantur {*sint subiecte &MzNaRe}.

Magister Circa hoc sunt diversae opiniones, sicut tactum est supra. Una est quod de iure omnia regna mundi sunt subiecta in temporalibus imperatori Romanorum {trs.3412 &Pe}.

Discipulus Quamvis superius libro primo {trs. &Pe} {*libro primo: primo huius &MzNaRe} c. 26 aliquas glossas super decreta et decretales hanc opinionem tenentes adduxeris, adhuc tamen aliquas alias si quae sint {*sunt &NaRe} {*ad idem add. &NaRe} allega.

Magister Glossa dist. 63, c. Adrianus super illo verbo {om. &Mz} per singulas provincias insinuare hoc {*trs. &MzNaPeRe} videtur dicens, "Ergo in Francia et in Hispania unus est imperator, 72 {*ut 7 &MzNaReZn} {27 &Pe} q. 1, c. {in add. &Mz} amplius {*In apibus &NaReZn}. Quod concedo nisi probent se exemptos esse {*om. &MzNaPeReZn} ab imperatore, ut 23, q. 8, {c. add. &Pe} [[interlinear]] {*# add. &Zn} Ecce. Unde et {om. &Mz} hic {om. &MzPe} {et hic: ad hec &NaRe} {*Et hic: adhuc &Zn} a capite suo {adhuc add. &Mz} dabunt tributum imperatori {omnes add. &Zn}, cum {*non add. &MzNaRe} probent se exemptos, et {*ut &MzNaReZn} ff. de censibus l. ult. Si enim dicunt se non subesse Romano imperio igitur {ergo &MzNaRe} {*om. &Zn} per consequens dicunt se non {trs.312 &Pe} habere aliquid proprii, ut supra {scilicet &NaRe} dist. 1, Ius Quiritum {quesitum &Mz}. Fatemur {Fateantur &MzNaPeRe} {*Fateamur &Zn} igitur {*ergo &MzNaRe} imperatorem esse dominum mundi, ut ff. ad legem Rhod. qui {de ut l. &Pe} levandae {*qui leandae: l. deprecatio &Zn}." Sed non est maior [[aliter minor: margin &Re]] ratio quod Francia et Hispania sunt {*sint &MzNaPeRe} subiectae {subiecta &Pe} Romano imperio quam alia regna. Igitur {*Ergo &MzNaRe} universa regna {*et add. &MzNaRe} fidelium et infidelium sunt subiecta imperatori de iure licet non de facto.

Item glossa Extra, De electione, {*c. add. &Pe} Venerabilem {*sic ait add. &NaRe} super verbo in Germanos, sic ait {*sic ait om. &NaRe} sicut {*"Sic &MzNaPeReZn} {*ergo add. &MzNaReZn} {igitur add. &Pe} imperium {*regnum &NaPeReZn} {regimen &Mz} mundi translatum est in {*ad &MzNaReZn} Theutonicos. Nam {et ideo &Pe} ipsi habent regimen {*regnum &NaPeReZn} Romanae ecclesiae 9 {*de consecratione &MzNaPeRe} dist. 5, {*c. add. &PeZn} in diem {*die &MzNaPeRe}. Et sic patet quod imperium {om. &Pe} non est apud Graecos licet largo modo {*nomine &Zn} appellatur {*appelletur &MzNaPeReZn} imperium {*imperator &Zn} Extra, de maioritate et obedientia, c. {om. &NaRe} Solitae. Sicut et rex Francorum et {*Francorum et om. &MzNaPeReZn} Scotorum {*Schacorum &Zn} dicitur rex, quoniam extra ecclesiam non est imperium et 4 {*et 4: 24 &MzNaPeReZn} q. 1. {*c. Schisma add. &Zn} # {haec add. &Re} Sed {secundum &Pe} {*nec add. &Zn} illud. sed {*om. &NaRe} Est {*autem add. &MzZn} {quod add. &Re} {an add. &Na} imperator ille super {*omnes add. &MzNaPeReZn} reges, 7, q. 1, c. {om. &NaRe} In apibus {in apibus: amplius &Pe}, et omnes nationes sub eo sunt 11, q. 1, {*# add. &MzNaReZn} {c. add. &Pe} haec {*sed &Zn} si quis ibi {ubi &MzNaPeRe} volumus {*ibi volumus: in vers. voluminis &Zn}. Ipse enim est princeps mundi et dominus {et dominus om. &Mz} ff. ad l. Rhod. qui le {qui le om. &NaRe} {*qui le: de iact. &PeZn} et hac {ac &Mz} deprecarie {deprecatio &Mz} {*et hac deprecarie: l. /om. &NaRe\ deprecatio &NaPeReZn}. Et etiam Iudaei {iudeus &Mz} {mundi &NaRe} sub ipso {*eo &MzNaPeReZn} sunt, Supra {extra &Pe} {*C. &NaReZn} de Iudaeis {*Iuda &Zn} {*l. add. &Zn} Iudaei et omnes provinciae et {etiam &NaRe} {*om. &PeZn} 43 {*63 &NaRe} {42 &Pe} dist. {*c. add. &Pe} Adrianus. Et omnia sunt in potestate imperatoris 8. dist. {*c. add. &Pe} Quo iure descendis {defendis &MzNaPeRe} {?et c. 2 add. &Pe} et 23, q. 8, {*c. add. &Pe} Convenior."

Item glossa dist. 1, {*c. add. &Pe} Ius Quiritum, quae pro parte allegata est prius, dicit quod "Iudaei utuntur iure Romano et vocantur Romani quia omnes vocantur Romani subiecti Romano Imperio, prout dicitur populus {*proprium &NaReZn} {populum &Mz} Romanorum {*est add. &Zn} habere filios in potestate, prout etiam {et &Mz} sunt gentiles sub Romano Imperio. Nam imperator est princeps totius mundi [...] ff. ad l. Rhod. {l. add. &Pe} qui levandae. Qui igitur {*ergo &MzNaReZn} non vult esse sub Romano Imperio nec haereditatem habere potest nec alia quae hic de iure humano {*Romano &Zn} enumerantur."

Item glossa 23, q. 8, c. Convenior super verbo omnia infert ait {*dicens &MzNaRe}, igitur {*"Ergo &MzNaRe} omnia sunt imperatoris ut supra dist. 8, Quo iure."

Discipulus Satis apparet esse opinio {*opinionem &NaPe} {opinioni &Re} {*trs. &MzNaRe} aliquorum {*multorum &MzNaRe} imperatorem Romanorum {om. &Mz} esse principem seu {*et &MzNaPeRe} dominum {*trs.321 &MzNaRe} totius mundi. Pro qua {etiam add. &Pe} opinione nitere allegare.

Magister Haec opinio in uno principio {*motivo &MzNaRe} fundari videtur principaliter {*trs.312 &MzNaRe} quod tale est. Imperio Romano aliquando totus mundus fuit subiectus et ipsum {*idem &MzNaPeRe} Romanum imperium non est privatum aliquo dominio cuiuscunque regni quod sibi fuit subiectum. Igitur {*ergo &MzNaRe} adhuc {ad ?hec &NaRe} omnia regna {*mundi add. &MzNaPeRe} imperio Romano {*trs. &MzNaRe} sunt subiecta.

Discipulus Quomodo probatur quod totus mundus fuit subiectus Romano imperio?

Magister Hoc testatur evangelium {evangelista &Pe} cum dicit, "Exiit edictum a Caesare Augusto ut describetur {*describeretur &MzNaPeReVg} universus orbis." Hoc etiam {om. &MzPe} testatur Constantinus qui, ut allegatum est supra dist. 96, {*c. add. &Pe} Constantinus, ait, discernentes {*"Decernentes &NaPeReZn} sancimus ut principatum teneat," scilicet sedes Romana, "tam {om. &Mz} super quatuor sedes Alexandrinam, Antiochenam, Hierosolymitanam, et {*om. &NaReZn} Constantinopolitanam, quam super omnes in universo orbe terrarum ecclesias Dei {trs. &NaRe}." {*Et infra add. &NaRe}: "Haec omnia vero quae per hanc {*nostram add. &Zn} imperialem maiestatem {*om. &MzNaPeReZn} et {*om. &Zn} sacra {*sacram &NaPeReZn} {et add. &Mz} personalia {*et per alia &NaPeReZn} [[gap before et &NaRe]] divinalia {*divalia &MzNaReZn} decreta {secreta &Pe} statuimus et confirmamus {*confirmavimus &NaZn} usque in finem mundi illibata et inconcussa manere decrevimus {*decernimus &NaReZn}. Unde coram Deo {domino &Pe} vivo, qui nos regnare praecepit, et coram eius terribili {tribunali &Re} iudicio obtestamur {?obsecramus &Pe} omnes nostros successores imperatores {trs. &Pe} et cunctos optimates, et {*om. &MzNaReZn} satrapas etiam, amplissimum senatum, et universum populum in toto orbe terrarum nunc et in posterum [...] nulli eorum quoquomodo licere {trs. &NaRe} {ledere &MzPe} {*haec add. &Zn} aut confringere {frangere &Na} {fugere &Mz} aut in quoquam {in quoquam: quoquomodo &MzNaRe} {aut confringere aut in quoquam: om. &Pe} convelli {*convellere &Zn}." In quibus quidem {*om. &MzNaPeRe} verbis Constantinus ostendit universum orbem terrarum sibi fuisse subiectum, non quidem de facto quia tunc aliqui populi rebellaverunt. Igitur {*ergo &MzNaRe} de iure etc {*om. &NaPeRe}.

Discipulus Quomodo probatur quod Romanum imperium non fuit privatum iure et dominio quod habuit super quodcunque regnum vel provinciam?

Magister Hoc sic probatur. Si Romanum imperium fuit privatum iure et dominio quod habuit super quodcunque regnum [[Magister ... regnum: margin &Pe]] vel {seu &Mz} provinciam {vel provinciam: om. &Pe} aut fuit privatum a iure vel {*aut &MzNaPeRe} ab homine: non a iure quia de {a &Pe} tali privatione nullum ius habetur quia {*om. &NaRe} nec divinum nec humanum; nec ab homine quia nullus homo {*om. &NaRe} inferior imperatore qui erat dominus mundi poterat {*potuit &MzNaPeRe} privare imperatorem {trs. &Na} tali iure aut {*et &NaRe} dominio.

{*Discipulus add. &MzNaRe} [[interlinear &Re]] Videtur quod illa {*ista &MzNaPeRe} ratio non procedit. Primo quia imperium Romanum potuit privari tali iure {iuri &Mz} et tali {*om. &MzNaRe} dominio per potentiam regnorum rebellantium, quia, ut legitur {*habetur &MzNaRe} Extra, De regulis iuris, c. Omnis, "Omnis res ex {*per &MzNaReZn} quibuscunque {*quascunque &MzNaReZn} causis {*causas &MzNaReZn} nascitur, per easdem dissoluitur." Romanorum {*Romanum &MzNaPeRe} autem imperium acquisivit ius et dominium super alia regna per potentiam gladii. Igitur {*ergo &MzNaRe} {*et add. &Na} per potentiam gladii potuit perdere idem ius et dominium. Secundo quia imperator Romanorum per negligentiam suam {om. &Pe} et culpam potuit perdere iurisdictionem {*ius et dominium &MzNaRe} suam {*om. &MzNaRe} quam {*quod &MzNaRe} habuit super multa {*alia add. &NaRe} [[margin &Na]] regna. Nam sicut notatur in glossa 22, q. ultimo c. De forma, "Eadem fide tenetur quis subdito suo sicut subditus domino. [...] Et si non fecerit privatur dominio quod habuit {*habet &NaReZn} in vasallo." Si igitur {*ergo &MzNaRe} imperator iniuste tractavit aliqua {*alia &NaRe} regna vel non defendit {defendebat &Mz} ea in necessitate iuste {iusta &Mz} perdidit iurisdictionem {*ius et dominium &MzNaRe} {suam add. &Pe} quam {*quod &MzNaRe} habuit super ipsa {hec dicta regna &Mz}. Tertio quia praescriptione iura {iuris &Pe} tolluntur {tolli &Pe}. Poterant igitur {*ergo &MzNaRe} alia regna praescribere contra imperium. Et sic imperator potuit {*poterat &MzNaRe} perdere ius et dominium quod habuit super quaedam {*alia add. &MzNaRe} regna.

Magister Nonnullis apparet quod ista {istam &Pe} rationem praescriptam {*trs. &MzNaRe} nequaquam impediunt {impedivit &Pe}.

Primum non quia, sicut tactum est prius, licet magna pars mundi fuit {*fuerit &MzNaRe} per potentiam gladii subiugata {*Romano add. &MzNaPeRe} imperio omnes tamen sponte postea {*trs. &NaRe} consenserunt {concesserunt &Pe} subdi eidem imperio [[omnes ... imperio: margin &Pe]]. Et ideo extunc per potentiam gladii dissolui non poterat.

Secundum quod {om. &Mz} est {trs. &Pe} {*quod est: etiam &NaRe} de culpa imperatoris vel Romanorum quod etiam {*quod etiam om. &NaRe} non impedit, ut videtur, quia {etiam add. &Pe} nec in eo vel {*nec &MzNaPeRe} in eis apparet tanta culpa quod Romanum imperium {*trs. &MzNaRe} privari debuit {*trs. &MzNaPeRe} iure et dominio quod habuit {*quod habuit om. &NaRe} super quaecunque regna {*quaecunque regna: quodcunque regnum &MzNaPeRe}. Esto tamen {*etiam &NaRe} quod talis culpa commissa fuisset non tamen debuit imperium absque sententia universitatis mortalium aut alicuius vel {aut &Pe} aliquorum gerentis vel gerentium vicem eiusdem {*om. &MzNaRe} universitatis {*mortalium add. &MzNaRe} tali iure privari. Nulla autem talis sententia per universitatem mortalium aut alicuius vel aliquorum gerentis vel gerentium vicem eiusdem universitatis {*unquam add. &MzNaRe} data {*lata &MzNaPeRe} fuit contra Romanum imperium. Igitur {*ergo &MzNaRe} Romanum imperium {igitur romanum imperium om. &Pe} tali iure vel dominio minime est privatum.

Nec tertium de praescriptione praescriptam rationem impedire videtur. Tum quia non apparet quod unquam aliquis in hoc praescripserit contra Romanum imperium quia nullus potuit se bona fide {*trs.231 &MzNaPeRe} alienare a Romano imperio. Et ideo quicunque se alienant {*alienavit &MzNaPeRe} se {om. &MzNa} a Romano imperio alienant {*alienavit &MzNaPeRe} se a {*om. &MzNaPeRe} sola potentia. Tum {om. &Mz} quia sicut in spiritualibus et ecclesiasticis contra obedientiam et visitationem non praescribitur, sic contra dominium Romani imperii nullus potest praescribere {nullus potest praescribere: om. &Pe}. Quod patet {*probatur &MzNaPeRe} ex hoc, quod praescriptio in temporalibus est ex iure imperiali. Imperator autem nunquam fecit legem vel statutum quod aliquis posset praescribere taliter {*trs. &MzNaPeRe} contra Romanum imperium. Igitur {*ergo &MzNaRe} nulla in hoc casu poterit {*potest &MzNaPeRe} allegari praescriptio.

CAP. VI

Discipulus Recita opinionem contrariam.

Magister Alia opinio est quod licet aliquando imperator Romanorum fuerit {fuit &Mz} dominus totius mundi, nunc tamen non est dominus omnium nationum.

Discipulus Pro ista opinione aliquas allegationes {rationes &Pe} coneris adducere.

Magister Pro ista opinione allegatur primo sic. Quod papa approbat et nos approbare debemus et pro veritate tenere debemus {*om. &MzNaPeRe} dist. 1 {*19 &MzNaPeRe} {*c. add. &Pe} Si Romanorum. Sed papa {om. &Pe} videtur approbare assertionem Francorum et aliorum qui asserunt se non esse imperio {*trs.312 &MzNaRe} subiectos. Si enim opinionem illorum minime approbaret nihil deberet statuere propter assertionem {assertiones &Na} ipsorum, praeferentium {*presertim &NaPeRe} quod sonaret in approbationem assertionis eiusdem {eorumdem &Re} [[margin]]. Sed ut legitur Extra, De privilegiis, Super specula papa propter hoc quod Franci et alii subtrahentes se ab imperio Romano {*ab imperio romano: a romano imperio &MzNaPeRe} legibus imperialibus non utuntur statuit quod ius civile Parisiis {*Parisius &MzNaRe} vel {et &Pe} in aliis {*om. &NaRe} civitatibus seu aliis locis vicinis nullatenus doceatur vel audiatur. Quod {quia &Pe} in assertionem vel {*assertionem vel om. &NaRe} approbationem dictae assertionis {nationis &Pe} Francorum vel {*et &MzNaRe} aliorum sonare videtur. Igitur {*ergo &MzNaRe} eandem assertionem approbare et veram reputare debemus.

Discipulus Forte dicerent alii quod papa non fecit tale statutum quia {et &Mz} approbaverit {*approbavit &MzNaPeRe} dictam {*praedictam &MzNaPeRe} assertionem Francorum sed quia voluit quod litterati magis theologiae insisterent et quia frustra tale statutum dimisisset ad insinuandum se non approbare {probare &Na} assertionem illam quia propter hoc literati {*franci &NaRe} et alii opinionem suam {*trs. &MzNaPeRe} nullatenus reliquissent.

Magister Videtur multis {*aliis &NaRe} quod ista responsio {predictam add. &Mz} non impediat {*impedit &MzNaRe} praescriptam rationem {*trs.3412 &NaRe} {praescriptam rationem om. &Mz} quia papa ad quem spectat omnia peccata et errores corrigere insinuare debuit dictam assertionem si est falsa se nullatenus approbare.

Discipulus Aliam rationem adducas ad idem.

Magister Alia ratio talis est. Sancti canonizati ab ecclesia non sunt credendi existere {*om. &NaPeRe} in peccato mortali aut in rebellione damnabili vel alia {*aliqua &NaRe} iniuria decessisse. Sed plures fuerunt sancti reges et alii qui imperatorem minime recognoverunt superiorem in temporalibus et {om. &Re} in hoc finierunt dies suos; exemplum de sancto Ludovico rege Francorum et pluribus regibus Angliae. Igitur {*ergo &MzNaRe} vere non fuerunt subditi {*subiecti &MzNaPeRe} Romano imperio.

Discipulus Forte dicerent alii quod isti {*illi &MzNaRe} sancti {*viri add. &NaRe} nesciverunt {nescierunt &Mz} se esse {*om. &NaRe} subiectos {subiecti &Pe} Romano imperio et si scivissent hoc {de vero de add. &Pe} [[margin]] facto et {in &Re} {om. &Na} verbo {et verbo om. &Pe} recognovissent. Quare per ignorantiam iuris {talis add. &Pe} civilis poterant {poterunt &Mz} {*potuerunt &NaRe} excusari.

Magister Apparet aliis quod haec {ista &Pe} responsio non sufficit, quia reges et principes tenentur scire an habeant superiorem vel non {*habeant add. &MzNaPeRe}. Ignorantia autem {om. &Pe} iuris {*illius &MzNaPeRe} quod quis tenetur scire {trs. &Pe} non excusat, 1, q. 4, sed {*# &MzNaRe} {c. &Pe} Notandum. Igitur {*ergo &MzNaRe} reges et principes per talem ignorantiam nullatenus fuerunt {*trs. &MzNaRe} excusati {accusati &Re}.

Discipulus Forte dicerent aliqui quod reges illi et principes non tenebantur habere tantam peritiam iurium civilium et historiarum ut cognoscerent se subiectos Romano imperio.

Magister Ad hoc {*Ad hoc: Adhuc &NaRe} dicitur {*obicitur &NaRe} quod debuerunt ab aliis inquirere {om. &Pe} {*querere &MzNaRe} {*trs.312 &MzNaRe} si nesciverunt {nesciunt &Mz} per seipsos, {semetipsos &Mz} teste glossa quae dicit {*om. &MzNaRe} dist. 36 {*38 &MzNaPeRe} c. {# &NaRe} 1, ait {om. &Pe} "Non excusatur {excusetur &Pe} quis {quos &Pe} per ignorantiam qui potest habere peritorum copiam {*trs. &MzNaRe}."

Discipulus Ad hoc respondetur {*diceretur &NaRe} {dicitur &Mz} quod non invenerunt peritos qui in {om. &Na} hoc eos instruerent {instruxerunt &Pe} quia {quoniam &Pe} multi periti sunt qui {*sunt qui om. &NaRe} magis desiderant destructionem Romani imperii quam {?quantum &Pe} exaltationem {*trs.3412 &NaRe} et simplices tantum {*om. &MzNaPeRe} quantum possunt informant quod non omnes mortales sunt subditi {*subiecti &MzNaPeRe} Romano imperio. Non autem oportet {*trs. &MzNaRe} quod reges et principes ac alii laici sint {sunt &Mz} nimis solliciti {*in add. &MzNaRe} inquirendo an sint subiecti Romano imperio, teste glossa 72 {*quae 1 &MzNaRe} q. 4, sed {c. &Pe} {*# &MzNaRe} Notandum {*ait add. &MzNaRe}, "Ad hoc autem quod quis {aliquis &NaRe} probabiliter dicatur errare, non requiritur quod sit nimis {minus &Na} diligens, scrupulosus et curiosus in inquirendo, nec quod sit nimis negligens et dissolutus in {*non &Zn} inquirendo {querendo &Mz}." Et ita adhuc {*ad hoc &MzNaRe} reges et principes {*alii laici &MzNaRe} {et alii laici add. &Pe} per ignorantiam poterunt {*potuerunt &NaRe} excusari licet non cognoscant {*recognoscant &MzNaPeRe} se esse {*om. &NaRe} subiectos Romano imperio.

Magister Contra hoc obiicitur quia de {om. &Na} bono communi debent maxime reges et principes summe esse {*trs. &MzNaRe} solliciti licet non debeant esse nimis diligentes scrupulosi et curiosi. Sed ex Romano imperio dependet bonum commune totius generis humani. Igitur {*ergo &MzNaRe} circa {contra &Re} [[vel tanquam margin &Re]] hoc praecipue reges et principes summam diligentiam adhibere tenentur.

Discipulus Aliam rationem si occurrat {*occurrit &MzNaRe} allega.

Magister Adhuc {ad hoc &NaRe} pro opinione praedicta {*taliter add. &MzNaRe} allegatur sic {*om. &MzNaRe}. Ad officium summi pontificis summe {*potissime &MzNaRe} spectat instruere laicos, et potissime {*precipue &NaRe} reges et principes ex quibus obedientia {*salus &MzNaPeRe} aliorum dependet {*pendet &NaRe}, in his quae spectant ad fidem et iustitiam et bonos mores. Sed si de iure omnes mortales sunt {sint &MzPe} Romano imperio subditi {*subiecti &MzNaRe} {*trs.312 &MzNaPeRe} contra iustitiam, agunt reges et principes qui subiici Romano imperio recusant. Igitur {*ergo &MzNaPeRe} de hoc debent {*deberent &MzNaRe} {*summi add. &MzNaPeRe} pontifices imperatores {*om. &MzNaPeRe} reges et principes instruere diligenter. Hoc autem {etiam &Mz} non fecerunt {*etiam add. &NaRe} plures sancti summi pontifices [[reges et ... pontifices: margin &Pe]], quod tamen {non add. &Pe} fecissent si hoc ad iustitiam pertineret. Aliter enim de bono communi et salute eorum {*illorum &NaRe} ex {*pro &MzNaPeRe} quibus rationem reddent {reddunt &Mz} Deo non fuissent solliciti. Igitur {*ergo &MzNaRe} non est probabile quod omnes mortales sunt {*sint &NaPeRe} modo subiecti Romano imperio.

Discipulus Videtur quod haec ratio dupliciter potest {*trs. &MzNaRe} impediri: uno modo dicendo {de deo &Mz} quod summi pontifices ignoraverunt omnes mortales debere subiici {*subdi &MzNaRe} Romano imperio. Hoc enim ad ius {om. &Pe} civile spectat. Ipsi autem iuris civilis non tenentur esse periti nec in his quae spectant {spectat &Na} ad ius civile tenentur {*docere add. &MzNaRe} fideles instruere {*om. &MzNaRe}. Aliter potest dici quod summi pontifices adverterunt reges et principes et {*ac &MzNaPeRe} alios laicos {*multos add. &NaRe} nullo modo velle acquiescere admonitioni qua {*admonitioni qua deberent: anuncianti eis quod &MzNaPeRe} [[change to annunciantibus &Re interlinear]] deberent {*debent &NaPeRe} esse Romano imperio subditi {*subiecti &MzNaPeRe} {*trs.312 &MzNaPeRe}. Et ideo tacuerunt iuxta illud {dictum add. &Pe} Salomonis Proverbia 23 {33 &Mz}, "In auribus insipientium ne loquaris {loqueris &Pe}. Despiciunt {*despicient &MzNaReVg} enim doctrinam eloquii tui."

Magister Nonnullis {om. &Mz} apparet {*trs. &NaPeRe} quod {nullis add. &Mz} neutra istarum rationum {*responsionum &MzNaRe} impedit praescriptam rationem. Prima non, tum quia non est verisimile quod summi pontifices ignoraverunt omnes esse subiectos Romano imperio si continet veritatem, praesertim cum hoc glossatores canonum et {*canonum et om. &MzNaPeRe} decretorum quae summus pontifex ignorare non debet asserere manifeste videantur {*trs.312 &MzNaPeRe}. Tum {omnia &Re} secundo {*om. &MzNaPeRe} quia licet summus pontifex non teneatur habere peritiam excellentem iuris civilis non tamen debet {*trs. &NaPeRe} ignorare omnino omnia {*illa add. &NaRe} quae sunt iuris civilis, {non tamen debet ... civilis om. &Mz} imo illa quae tangunt totam universitatem mortalium scire tenetur {tenentur &Mz}. Aliter enim de multis peccatis mortalibus quae {quia &Re} redundarent in periculum totius ecclesiae non posset {possent &Pe} corripere Christianos quia de illis quae nescit {se add. &Pe} [[interlinear]] esse peccata non debet eos corrigere {*corripere &MzNaPeRe}. Igitur cum {*igitur cum: cum ergo an &MzNaRe} omnes mortales esse subiectos {*esse subiectos: sint subiecti &MzNaPeRe} Romano imperio omnes tangat ita ut quicunque {quecunque &Re} scienter recusat subesse Romano imperio [[omnes ... imperio: margin &Pe]], si est ei subiectus, peccat mortaliter, hoc summus pontifex ignorare non debet quia de illis quae a pluribus {*plurimis &MzNaRe} {vel plurimis add. &Pe} et communiter fiunt {fuerit &Na} debet {debent &MzPe} scire an sint peccata mortalia vel non.

Secunda {secundo &Pe} {*etiam add. &NaRe} {autem add. &Mz} responsio ut videtur {responsio ut videtur: om. &Pe} non impedit rationem illam. Nam non constabat summis pontificibus quod omnes laici qui non subdebant se {*romano add. &MzNaPeRe} imperio erant ita {*trs. &NaRe} obstinati quod nullo modo vellent de veritate informari. Ergo saltem experiri debebant an doctrinam veram in hac parte {audire add. &Mz} volebant recipere {om. &Mz}.

Item constat quod multi fuerunt sancti reges et {*principes ac add. &MzNaRe} alii laici quamplures qui iustitiam dilexerunt {*diligebant &NaRe} et bonum commune {*ecclesie &NaRe} et odio habebant {etiam add. &Mz} omnem iniustitiam. Aliter enim {om. &Pe} omnes {principes et add. &Pe} reges et {*principes ac add. &MzNaRe} alii laici extitissent delectatores {*dilectores &MzNaPeRe} iniquitatis et per consequens in statu damnationis fuissent. Igitur {*ergo &MzNaRe} parati fuerint {*fuerunt &MzNaPeRe} de omni iustitia spectante ad ipsos informari. Et per consequens parati fuerunt erudiri quod {*an de &MzNaRe} {sive &Pe} iure essent subiecti Romano imperio vel penitus a subiectione huiusmodi {huius &NaPeRe} liberati.

Amplius aliqui {*qui &MzNaPeRe} sunt in veritate {*trs.231 &NaPeRe} subiecti Romano imperio de iure {*trs.45123 &NaRe} et tamen nolunt de facto {trs.231 &Pe} esse subiecti Et tales {*et tales om. &MzNaPeRe} nihil {vel &Mz} iuste possident, quia {quod &Mz} tales nihil {om. &Mz} possident iure imperatoris. {*Qui autem nihil possidet /possident &Pe\ iure /iuris &NaRe\ imperatoris et tamen est subiectus imperatori nihil /vel &Mz\ iuste possidet add. &NaPeRe}, teste beato {*om. &MzNaRe} Augustino qui super Iohannem et ponitur in decretis dist. 8, {*c. add. &Pe} Quo iure ait, "Iure igitur {*om. &MzNaPeReZn} humano dicitur, `Haec villa mea est, hic servus meus est, haec domus mea est' [[hic servus ... est: margin &Pe]] {haec domus mea est om. &Re}. {*Iura autem humana, iura imperatorum sunt." Et infra: "Tolle iura imperatorum, et quis /quilibet &Pe\ audeat /audiat &Re\ dicere, `Haec villa mea est, meus est iste servus, mea est hec /ista &Pe\ domus' add. &MzNaPeRe}?" Et infra: {et infra om. &Re} "Noli ergo {*om. &MzNaPeReZn} dicere, `Quid mihi et regi?' Quid tibi ergo {om. &Mz} et possessioni? {possessori &NaRe} Per iura regum possidentur possessiones. Dixisti, `Quid mihi et regi'? Noli dicere possessiones tuas, quia ipsa {om. &Re} iura renunciasti humana, quibus possessiones possidentur." Et idem Augustinus ad Vincentium ut {*prout &MzNaRe} legitur {ut legitur: om. &Pe} 24 {*23 &NaRe} q. 7, c. {*1 add. &MzNaPeRe} ait, "Res quaecunque terrena nullo {*non &MzNaPeReZn} tempore {ratione &NaRe} {*recte &Mz} possideri a quocunque {*trs.231 &MzNaReZn} potest nisi {*vel add. &MzNaPeReZn} iure divino, quo cuncta iustorum sunt, vel iure humano, quod in potestate regis {*regum &MzNaPeReZn} terrae est." Ex quibus verbis {*om. &MzNaRe} colligitur quod nullus subiectus imperatori vel regi aliquid iuste possidet nisi iure imperatorum {imperatoris &Mz} vel regum {*regis &MzNaRe}. Et per consequens si omnes nationes de iure sunt {sint &Mz} subiectae Romano imperio nullus rex vel princeps aut alius laicus aliquid iuste possidet qui renunciat iuri {*iura &MzNaRe} imperatoris {*imperatorum &MzNaRe} et non vult esse subiectus imperatori. Hinc glossa dist. 1, {*c. add. &Pe} Ius Quiritum, {quesitum &Mz} ut allegatum est superius {*supra &NaRe}, ait, "Qui non vult esse sub Romano imperio nec haereditatem habere potest nec alia quae hic de iure humano scilicet Romanorum {*humano scilicet Romanorum: Romano &Zn} enumerantur." Omnes igitur {*ergo &NaRe} {enim &Mz} reges et principes ac {et &Pe} {*alii add. &MzNaPeRe} laici qui recusarent {*recusant &MzNaPeRe} esse sub {*subiecti &MzNaRe} Romano imperio nihil iuste possiderent {*possident &MzNaPeRe}. sed {nam vel iuste possident &Mz} {*Si autem nihil iuste /om. &Na\ possident &NaPeRe}, de omnibus quae iniuste {*om. &MzNaPeRe} possident non possunt facere eleemosynam {*eleemosynas &NaRe} nec aliquid {aliud &Na} alicui donare nec oblationes publicas nec {et &Pe} holocausta sive {*nec holocausta sive: ad altare nec &NaRe} {holocausta sive om. &Mz} sacrificia, quia licet in casu {*in casu om. &MzNaPeRe} de quibusdam illicite acquisitis possit eleemosyna fieri vel {*de quibus tamen non potest fieri &NaRe} oblatio aut {*vel &MzNaRe} sacrificium tamen de iniuste possesso {*possessis &MzNaPeRe} {*ita ut non sint possidentis add. &MzNaPeRe} nullum praedictorum fieri potest. {igitur ecclesia add. &Pe} &Peccant {*Peccat &MzNaRe} etiam {*ergo ecclesia et &MzNaRe} {et &Pe} omnes clerici et religiosi qui extra tempus necessitatis et {*om. &MzNaPeRe} aperte recipiunt dona, eleemo synas, {*trs. &MzNaRe} [[et omnes ... eleemosynas: margin &Na]] oblationes {om. &Pe} vel sacrificia de illis quae possident de facto non de iure reges et principes ac alii laici qui Romano imperio subdi recusant.

CAP. VII

Discipulus Adhuc allega pro opinione praemissa.

Magister Pro ista opinione allegatur sic. {*Pro ista opinone allegatur sic om. &MzNaRe} Quod imperator Romanorum non sit dominus omnium {*etiam add. &NaPeRe} {et add. &Mz} temporalium {*secularium &MzNaPeRe} sacri canones asserere {*testari &MzNaPeRe} videntur {*secundum add. &MzNaPeRe} quod {*quos &MzNaRe} sunt plures qui non habent superiorem, quod {et &Pe} tamen non esset verum {tamen non esset verum: tamen verum esset &Pe} si omnes seculares essent subiecti {sub &Pe} Romano imperio {*subiecti Romano imperio: imperatori subiecti &MzNaRe}. Innocentius namque tertius, ut legitur {*habetur &MzNaRe} Extra, De haereticis, {*c. add &Pe} Excommunicamus, ait, "Si vero dominus temporalis, requisitus et monitus ab ecclesia, suam {sua &Pe} terram purgare neglexerit ab haeretica foeditate {heretica foeditate: hereditate &Mz}", etc {*om. &MzNaPeRe}. Et infra: "Eadem nihilominus {om. &Mz} [[gap left]] lege servata circa {excommunicatus &Pe} eos qui non habent dominos principales."

Item idem Extra, Qui filii sunt legitimi {*c. add. &Pe} Per venerabilem ait, "Insuper cum rex Franciae {*om. &MzNaReZn} superiorem in temporalibus non {*minime &MzNaPeReZn} recognoscat sine iuris alterius laesione in eo se iurisdictioni nostrae subdere {*subicere &MzPeReZn} {subiacere &Na} potuit."

Item glossa Extra, De foro competenti, c. Ex transmissa loquens {liquens &Na} de ipsa {*papa &MzNaPeRe} ait, "Licet concedat clerico contra laicum {*non tamen concedit laico contra laicum /clericum &Mz\ add. &MzNaPeReZn}, dum tamen alium superiorem habet {*habeat &MzNaPeReZn} {*trs.312 &MzNaPeReZn}" non concedit laico contra clericum {non concedit laico contra clericum om. &MzNaPeRe}. Ex his {*quibus &NaRe} colligitur quod sunt plures laici qui superiorem non habent et per consequens non omnes sunt imperatori subiecti.

Discipulus Licet ista allegatio {*trs.231 &NaRe} appareat fortis, tamen secunda {illa &Pe} auctoritas de rege Francorum {*Francie &MzNaRe} non videtur ad propositum pertinere, tum quia glossa ibidem, ut allegatum est primo huius c. 18, asserit quod rex Francorum {*Francie &MzNaPeRe} de iure subest Romano imperio; tum quia Innocentius non dicit quod rex Franciae non habet superiorem in temporalibus sed quod rex {*Francie add. &NaRe} non cognoscit {*recognoscit &NaPeRe} {recognoscat &Mz} superiorem. Potest enim {*autem &MzNaRe} aliquis habere superiorem licet {*hoc add. &NaRe} non recognoscat.

Magister Nonnullis apparet quod neutrum istorum concludit istam {*illam &MzNaPeRe} auctoritatem Innocentii non monstrare intentum: sed {*secundum &NaPeRe} quod {*non, quia &MzNaRe} ex verbis Innocentii allegatis {allegat &Mz} elicitur quod idem Innocentius {*reputat add. &MzNaPeRe} regem Franciae vere et iuste minime cognoscere {*recognoscere &MzNaPeRe} superiorem in temporalibus cum asserit {*asserat &NaRe} {*quod add. &MzNaPeRe} quia {om. &Mz} rex in temporalibus superiorem {om. &Mz} {*trs.312 &NaRe} minime recognoscit ideo sine laesione iuris alterius potuit se iurisdictioni papae subiicere. Sed si rex {ex &NaRe} false {falso &Na} et {false et: Francie &Mz} iniuste recognosceret {recognoscere &Pe} minime {*trs. &MzNaRe} in temporalibus superiorem {*trs.312 &MzNaPeRe} non oportet {*posset &MzNaPeRe} propter hoc sine laesione alterius iuris {*trs. &NaRe} se subiicere iurisdictioni Papae quia falsa et iniusta abnegatio {negatio &Pe} dominii alterius non tribuit abnegato {*abneganti &NaRe} {abutenti &Mz} {negato &Pe} potestatem subiiciendi se {om. &Na} iurisdictioni alterius absque laesione {*iuris add. &MzNaPeRe} veri domini sui. Innocentius igitur {*ergo &NaRe} reputat quod rex vere et {vel &Mz} iuste non recognoscit superiorem in temporalibus. Ex hoc concluditur quod primum non valet etiam secunda {*etiam secunda: quia illa &MzNaPeRe} glossa videtur contrariari {*contraria &MzNaPeRe} textui cum glossa {igitur &Pe} dicit {*dicat &MzNaRe} quod rex Franciae de iure subest {romano add. &Pe} imperio, et textus dicat quod quia {si &Mz} rex Franciae non recognoscit superiorem potest se subiicere iurisdictioni papae; quod tamen non esset {*posset &MzNaRe} si de iure subiectus esset {*trs. &MzNaPeRe} imperio quod {*quia &MzNaPeRe} {*hoc add. &MzNaRe} esset in praeiudicium imperatoris si esset {*sibi add. &MzNaPeRe} subiectus.

Discipulus Occasio {*obiectio mea &MzNaPeRe} est apparentur exclusa ac per hoc praescripta allegatio videtur amplius confirmari, {*et add. &MzNaPeRe} tamen narra quomodo {*qualiter &MzNaRe} respondetur ad ipsam.

Magister Ad primam decretalem respondetur {*trs.4123 &NaRe} quod {qui add. &Na} loquitur de his qui de facto non habent dominos principales quia illi {*/non add. &Pe\ propter hoc add. &MzNaPeRe} non minus tenentur obedire papae circa haereticos expurgandos {*expugnandos &MzNaRe} {impugnandos &Pe}.

Ad secundam dicitur quod loquitur de rege Franciae {de tempore add. &Pe} pro {*tempore add. &MzNaRe} quo imperator reputari {*reputare &MzNaPeRe} videtur saltem de {om. &MzNaRe} [[add. interlinear &Re]] facto quia {*quod &MzNaRe} scilicet {*om. &NaPeRe} rex {trs. &Mz} Franciae non est {sit &Mz} {*sibi add. &MzNaRe} subiectus eo quod nec verbo nec facto sibi {*om. &MzNaRe} ostendit {*se add. &MzNaPeRe} de iure dominari debere {*om. &NaRe} regi Franciae. In quo casu propter errorem vel negligentiam imperatoris {*potest add. &MzNaPeRe} papa, non potestate {*auctoritate &MzNaPeRe} data sibi {*trs. &MzNaRe} a Christo sed quia {*quam &MzNaPeRe} ex consuetudine obtinet, talem iurisdictionem circa regem Franciae, si se subiiceret {*subiecerit &MzNaPeRe}, nihilominus super ipsum {*nihilominus super ipsum: exercere. /non add. &Mz\ Quam /nunquam &Pe\ &MzNaPeRe} iurisdictionem haberet {*habet &MzNaPeRe} papa non quia rex Franciae false {*falso &NaRe} et iniuste non recognoscit dominium imperatoris {imperatori &Mz} {imperatorem &Pe} sed quia imperator negligit propria iura vel ignorat quae iura habeat super regem Franciae et alios laicos universos. Sicut enim iudex ecclesiasticus potest se immiscere seculari iurisdictioni {trs. &NaPe} cum iudex secularis negligit facere iustitiam Extra, De foro competenti, {*c. add. &Pe} Ex tenore et c. Licet in glossa, ita papa potest {*trs. &MzNaRe} in {om. &Mz} multis casibus supplere ignorantiam vel negligentiam {vel negligentiam om. &Pe} {*trs.321 &NaRe} imperatoris circa subiectos {subditos &Re} eidem {*eiusdem &MzNaPeRe} [[crossed out with suos written above &Pe]].

Discipulus Si papa potest implere {*supplere &MzNaPeRe} negligentiam vel ignorantiam {trs.321 &Pe} imperatoris exercendo iurisdictionem temporalem {imperialem &Pe} circa regem Franciae, igitur {*ergo &MzNaRe} eadem ratione poterit privare imperatorem iure et dominio quod habet imperator super regem Franciae.

Magister Respondetur quod papa nulla potestate quam habet vel {om. &Na} a Christo vel a {*ex &NaRe} consuetudine licita potest privare imperium {*imperatorem &Pe} a {*om. &MzNaPeRe} tali iure et dominio, quemadmodum non potest destruere imperium.

Discipulus Nunquid potest imperator eximere regem Franciae vel alium ne ullo {illo &Pe} modo subsit imperio?

Magister Respondetur {om. &Mz} quod licet imperator possit {posset &MzPe} multas libertates concedere regi Franciae et aliis, tamen nullo {*trs. &NaRe} {tamen nullo: non tantum &Mz} modo {nullo modo: non &Pe} potest regnum Franciae vel aliud totaliter ab imperio separare ut nullo modo subsit imperio, quia hoc esset destruere imperium, quod non potest {possit &Mz} imperator.

Discipulus Dic quomodo respondetur ad glossam superius allegatam.

Magister Respondetur quod glossa illa loquitur de laico qui de facto non habet superiorem, habet tamen {*habet tamen: licet &MzNaPeRe} de iure omnino {*omnis &MzNaPeRe} laicus fidelis et infidelis {*trs.321 &MzNaRe} quod {*om. &MzNaPeRe} subsit imperatori.

CAP. VIII {cap. viii om. &Pe}

Discipulus Videtur quod apparenter ad rationem adductam c. 7 respondisti {*respondetur &MzRe}. Ad rationes {*illa &MzNaRe} autem quae allegatae {*allegata &MzNaRe} sunt c. 6 ego responsiones aliquas recitavi praeter quas audire cupio {*trs. &MzNaPeRe} aliquas {*alias &MzNaRe} si ad ipsas aliter respondetur.

Magister Ad primam illarum, quae in hoc consistit quod illud quod approbat papa nos approbare tenemur, {debemus &MzPe} respondetur quod hoc {quod approbat ... hoc om. &NaRe} est verum {*trs. &MzNaPeRe} quando papa auctoritate papali aliquid diffiniendo {affirmando &Mz} et determinando approbat iuste {om. &Mz} et {om. &Pe} catholice. Si autem papa non diffiniendo {diffidendo &Mz} nec {vel &Pe} determinando {*vel /approbat aut &Mz\ non iuste aut /et &Mz\ non catholice etiam diffiniendo et /vel &Mz\ determinando add. &MzNaRe} aliquid approbat et non iuste {*et non iuste om. &MzNaRe} illud propter hoc {hec &Re} {*nequaquam add. &MzNaPeRe} approbare non {*om. &MzNaPeRe} tenemur. Unde et Innocentius quartus quamvis esset papa noluit opiniones suas {*tamquam add. &MzNaPeRe} autenticas reputari. Similiter nec {*etiam &MzNaPeRe} opinio {*opiniones &MzNaPeRe} Innocentii quinti quam {*quas &MzNaPeRe} etiam approbavit postquam fuit papa non tenemur aliter {*aliqualiter &MzNaPeRe} approbare. Nunc autem non invenitur quod aliquis papa diffiniendo et determinando approbavit {*approbaverit &MzNaPe} {approbaverunt &Re} non omnes mundi provincias vel regnum Franciae non {om. &Re} [[written but crossed out]] {*debere add. &MzNaPeRe} subiici Romano imperio. et {*om. &NaRe} {vel &Mz} omnino {*Ideo &MzNaPeRe} hoc non approbare astringimur {constringamur &Na} {*constringimur &Re} {stringimur &Mz} {*trs. &MzNaPeRe}. Esto autem {*etiam &MzNaPeRe} quod aliquis papa diffiniendo et {vel &Pe} determinando hoc approbasset, quia tamen hoc non iuste {*trs. &MzNaRe} approbasset, non tenemur {tenetur &Na} idem {illud &Mz} approbare.

Discipulus Contra istam responsionem {rationem &Pe} duo occurrunt.

Primum est quod secundum istam responsionem {rationem &Mz} non tenemur plus {*trs. &NaRe} approbare quod approbat papa quam quod {non &Mz} {*approbat add. &MzPe} alius {aliquis &Mz} episcopus vel alius peritus in scripturis sacris noscitur approbare, quia quicquid {quod &Pe} episcopus vel peritus in scripturis {*literis &NaRe} sacris {trs. &Mz} iuste et catholice approbat et nos approbare tenemur eo quod omnem iustitiam et omne quod est catholicum approbare debemus {tenemur &Pe}.

Secundum quod occurrit est quod si {om. &Mz} non tenemur approbare illud {*om. &MzNaRe} quod {*approbat add. &MzNaRe} papa etiam determinando et diffiniendo {*trs.321 &NaRe} approbat {*om. &MzNaPeRe} sequitur {*sequeretur &NaRe} quod possemus illud reprobare quod videtur esse {*om. &MzNaPeRe} contra quandam constitutionem papalem, quam dicitur {ipse add. &MzPe} {*papam add. &NaRe} fecisse in ordine Fratrum Minorum, qua {quo &MzNa} cavetur, ut fertur, quod postquam quaecunque conclusio {om. &Na} {*questio &Re} fidei deducta fuerit ad fidem {*sedem &MzNaPeRe} apostolicam {*trs. &MzNaPeRe} ex tunc antequam fuerit per ecclesiam determinata nullus frater audeat unam vel aliam {alteram &Pe} partem {*trs.312 &NaPeRe} approbare, eligere vel affirmare. Si enim postquam conclusio {*questio &MzNaPeRe} alia {*aliqua &MzNaPeRe} in curia fidei {*trs.312 &MzNaPeRe} ceperit {cepere &Na} agitari nullus debet nec unam partem nec aliam approbare et per consequens neutram partem debet reprobare multo fortius illud quod papa approbat nullus aliqualiter debet {trs. &MzNaPeRe} reprobare.

Magister Ad primum istorum respondetur quod plus debemus approbare illud {*om. &MzNa} quod papa approbat {Magister ... approbat om. &Re} [[multo fortius id quod papa approbat: written but erased]]. quam illud {*om. &MzNaRe} quod approbat {quod approbat om. &Mz} quodcunque {*alius quicumque &MzNaPeRe} inferior, ipso {*om. &MzNaPeRe} papa {*om. &MzNaRe} quia quando papa approbat aliquid, nisi simus certi quod errat, {*nullo modo publice /publico &Mz\ et coram aliis neque /non &Re\ assertive neque /nec &Re\ opinative neque /nec &Re\ dubitative negare debemus, quamvis si simus /sumus &Mz\ certi quod errat add. &MzNaRe} contra fidem vel iustitiam possumus {*possimus &Re} et debemus {*debeamus &MzNaRe} in casu illo {illud &NaRe} {isto &Mz} publice et occulte omnibus modis {*trs. &MzNaRe} probare {*reprobare &MzNaPeRe}. Illud autem quod inferior papa, {*episcopus add. &MzNaPeRe} vel alius, approbat licet non simus {sumus &Mz} certi quod errat possumus etiam coram aliis publice dubitare {*dubitative &MzNaRe} vel {om. &Pe} opinionem {*opinative &MzNaRe} negare et contradicere assertioni eiusdem, licet {in casu add. &Pe} si non errat non debeamus {debemus &NaPe} asserere pertinaciter contrarium, cum {*quia &MzNaPeRe} nullum falsum pertinaciter debemus {trs. &Mz} asserere.

Ad secundum dicitur quod si papa etiam {et &Mz} diffiniendo {*et add. &MzRe} {vel add. &Pe} determinando errat contra fidem vel bonos mores vel contra {*vel contra: aut &MzNaRe} iustitiam et hoc constat nobis possumus et debemus ipsum apertissime reprobare, sic etiam si quaecunque conclusio {*questio &NaRe} fidei inceperit {*incipit &MzNaRe} in curia ventilari quicunque {vel add. &Mz} per scripturas sacras vel determinationes catholicas ecclesiae est certus de veritate potest et debet partem veram eligere {et add. &Pe} approbare et disserere {*asserere &MzNaPeRe} et partem falsam respuere et reprobare. Unde quod {*et &MzNaRe} nonnulli putant quod constitutio illa {om. &Mz} facta inter {*in &NaRe} ordinem {*ordine &Na} Fratrum Minorum a papa ut fertur est haeretica {*hereticalis &MzNaPeRe}, sapiens manifeste peiorem haeresim quae {quam &Pe} unquam fuit inventa a quocunque haeretico ita quod peior haeresis non potest {*non potest om. &MzNaRe} inveniri nec {*non &MzNaRe} posset {possit &Mz}.

Discipulus In auribus meis recitas quoddam mirabile. Ideo volo de hoc {*trs.231 &MzNaRe} tecum breviter {*hic add. &MzNaRe} conferre, licet in aliis operibus quorundam poterimus {*potuerimus &MzNaRe} plura {*plurima &NaRe} invenire quia forte hoc opusculum ad manus aliquorum perveniet {pervenit &NaRe} [[perveniet interlinear &Re]] qui opera alia non videbunt. Dic igitur {*ergo &NaRe} breviter secundum praedictos {dictos &Pe} opinantes quae est illa haeresis pessima quam sapit illa {om. &Re} constitutio antedicta {om. &Pe} et quare est pessima et quae absurditates secundum praefatos opinantes {quae est illa ... opinantes om. &Na} sequuntur ex ipsa.

Magister Haeresis pessima, ut dicunt isti, quam secundum eos sapit constitutio antedicta, est quod papa sic dominatur fidei Christianae ut tota fides Christiana quam Christiani credere astringuntur sic pendet ex approbatione, {et add. &Mz} diffinitione et {seu &Mz} determinatione cuiuslibet pape, quod nullus christianus debet firmiter credere {trs. &Na} aliquid spectans ad fidem antequam sibi constet {constat &Mz} {*trs. &MzNaPeRe} quod papa qui pro tempore fuerit hoc tenet et approbat. Dicunt enim {*autem &NaRe} quod haec {om. &Na} haeresis pessima est quia secundum eam posset papa {*trs. &MzNaPeRe} mutare totam fidem et omnes articulos fidei et facere articulos contrarios articulis contentis {*etiam add. &NaRe} in Symbolo Apostolorum. Et ita in tota fide Christiana {christianorum &Pe} nihil esset certum et immutabile sed tota {totum &Mz} dependeret {*penderet &MzNaPeRe} ex voluntate papae. Et evangelium et totam scripturam {*divinam add. &MzNaPeRe} posset destruere et facere novam scripturam contrariam {*trs.321 &MzNaPeRe} cui omnes Christiani, quamdiu papa vellet, adhaerere deberent, quam tamen {*postea &MzNaPeRe} posset {*totam add. &MzNaPeRe} mutare successor suus {*ipsius &MzNaRe}. Et ita quilibet papa posset dare Christianis novam legem {*fidem &MzNaRe} quam pro tempore suo et quousque revocaretur per successorem ipsam {*ipsius &MzNaPeRe} tenerentur {teneretur &Na} accipere et approbare. Quo nihil peius posset dici contra fidem Christianam. Absurditates {absurditas &Na} autem quamplures {*om. &MzNaPeRe} praeter illas {quas add. &NaPeRe} concludunt per scripturas posse {*om. &MzNaRe} sequi ex constitutione praedicta. Dicunt plures inferri ex gestis temporis nostri, quarum una est quod nullus Frater Minor, quantumcunque literatus et doctus, debet amodo asserere nec approbare quod mundus non fuit ab aeterno nec etiam quod fuerit ab aeterno {nec etiam quod fuerit ab aeterno om. &Pe}. Alia est quod nullus Frater Minor deberet {*debet &MzNaRe} approbare amodo quod in divinis sit aliqua distinctio in personis. Alia est quod nullus eorum debet {deberet &Pe} approbare quod homo quantumcunque iustus non convertitur in divinam essentiam, quemadmodum in {si &Pe} sacramento altaris panis convertitur in corpus Christi. Alia est quod nullus eorum debet asserere amodo quod {*nec add. &MzNaRe} beatus Petrus {Iohannes &Pe} nec aliquis alius {*trs. &NaRe} homo qui non est Christus verus Deus {deus add. &Mz} et verus homo non creavit stellas nec quod sine tali homine Deus sciret quicquam facere. Alia est quod nullus eorum amodo {om. &Pe} debet asserere quod creaturae Dei non sunt purum nihil. {vel &Mz} Quod {quia &MzPe} omnes illae {*istae &MzNaPeRe} absurditates et quamplurimae {*quamplures &MzNaRe} aliae {*trs. &MzNaPeRe} {et aliae add. &Pe} consimiles {se add. &Mz} sequuntur {sequantur &Re} {consequuntur &Mz} ex constitutione {ratione &Mz} praedicta probant ex hoc quod omnia praedicta et alia {*plurima &MzNaPeRe} similia {*consimilia &MzNaPeRe} absurdissima opinabatur {om. &Mz} quidam {quod &Mz} magister in theologia de ordine Fratrum {minorum vel add. &Pe} Praedicatorum, nomine Aycardus {*trs. &MzNaPeRe} {*natione add. &MzNaPeRe} Theutonicus, de quibus accusatus fuit primo vel denunciatus et {*om. &MzNaPeRe} primo {*om. &MzNaRe} Archiepiscopo Coloniensi in cuius curia datis auditoribus Aycardo praedicto praescripta et alia consimilia ventilata fuerunt. Qui postea veniens in Avinionem {Avione &Pe} assignatis sibi auditoribus se praedicta docuisse et praedicasse non negavit. Pro quibus non fuit damnatus nec assertiones suae {om. &Pe} {predicte add. &Mz} praescriptae et aliae statim damnatae fuerunt sed cardinalibus traditae fuerunt {*trs. &MzNaRe} ut deliberarent an inter haereses essent {*trs.312 &MzNaPeRe} computandae. Praeceptum etiam fuit quibusdam magistris in {*om. &NaRe} theologia {*theologiae &NaRe} ut supra {*super &NaRe} haec {*hoc &NaRe} {om. &Pe} communem deliberationem haberent. Et ita notorium est quod omnes assertiones praefatae et plures aliae consimiles Aycardi praedicti {*trs. &NaRe} in curia agitatae fuerunt nec postea papa aliquis {aliquid &Na} {trs. &Pe} determinavit quaestiones seu {sive &Pe} conclusiones praedictas {*seu conclusiones praedictas: easdem &MzNaRe}. Igitur {*ergo &MzNaRe} de omnibus nec unam partem nec aliam debet aliquis Frater Minor eligere nec {*vel &MzNaPeRe} approbare seu affirmare {confirmare &Mz}. Et consimiliter si in curia ventilarentur {*ventilaretur &MzNaPeRe} an Christus fuit {*fuerit &NaRe} natus de virgine {an a beata maria add. &Mz} vel an Beata Maria fuerit {fuit &Mz} virgo {*post partum add. &MzNaPeRe} vel {*aut &NaRe} an resurrectio mortuorum {*corporum &MzNaRe} sit futura vel aliquod {*aliquid &MzNaPeRe} simile {*consimile &MzNaRe} non liceret {licebit &NaRe} {*fratri minori add. &NaRe} asserere nec {*om. &NaRe} unam partem nec aliam.

CAP. IX

Discipulus De ista constitutione papae {*papali &MzNaRe} ut formatur {*fertur &MzNaPeRe}, quaestio {*quomodo &MzNaPeRe} potest variis modis {trs. &Re} excusari et quomodo omnes excusationes viis quamplurimis impugnantur et deterius {*demonstrative &NaPeRe} ut videtur pluribus {plurimum &Mz} reprobantur ut {*om. &MzNaPeRe} in quodam opere cuiusdam potero invenire. Ideo {*nolo add. &MzNaPeRe} hic {om. &Na} plura {plurima &Mz} {plus &Na} de ipso {*ipsa &MzNaPeRe} {*trs.231 &MzNaPeRe} audire. non cupio {*non cupio om. &MzNaPeRe}. Dic itaque {igitur &Pe} quomodo ad secundam rationem {trs. &Na} {responsionem &Mz} 6 c. positam superius {om. &Pe} {*trs.3421 &NaRe} respondetur.

Magister Respondetur quod {*quia add. &MzNaPeRe} imperator non requisivit reges et alios ut recognoscerent {cognoscerent &Na} eum suum superiorem {*trs. &MzNaPeRe}, et {*om. &NaRe} ideo si {*om. &MzNaRe} illi {*qui add. &NaRe} parati fuissent recognoscere imperatorem suum superiorem {*trs. &NaRe} {et ideo ... superiorem om. &Pe}, si hoc eis patenter fuisset ostensum, per ignorantiam sufficienter {om. &Mz} de omni peccato excusandi fuissent {fuerint &Mz} {*fuerunt &NaPeRe}. Cum autem dicitur quod reges et principes de bono communi {*summe add. &MzNaRe} debent esse solliciti et per consequens debuerunt summe {*trs. &MzNaRe} esse solliciti quaerere {*om. &MzNaRe} {et per consequens ... quaerere om. &Pe} an essent Romano imperio {*trs. &NaRe} a {*ex &NaRe} quo dependet bonum commune {trs.231 &MzNaRe} subiecti, dicitur quod licet summe debeant {debebant &Mz} esse {*trs.231 &MzNaPeRe} solliciti de bono communi non tamen tenentur esse summe solliciti {de bono ... solliciti om. &Pe} de omni {communi &Mz} eo quod spectat ad bonum commune et quod leviter ab eis sciri {sancti add. &Na} non potest, praesertim cum {*quando &MzNaPeRe} non inveniuntur {*inveniunt &NaRe} sapientes qui eos ad {*de &NaRe} hoc admoneant {adiuvent &Pe}. Et ideo licet ex universali imperio dependeat bonum commune quia tamen reges {*plures add. &NaRe} et principes plures {om. &Re} et {*ac &MzNaPeRe} multi alii laici non poterant leviter scire se esse subiectos imperatori {*imperio &MzNaPeRe} nec imperator ad {*de &MzNaPeRe} hoc requisivit eos {*eosdem &MzNaPeRe} nec sapientes eos monebant ut de hoc essent solliciti per ignorantiam excusantur {per ignorantiam excusantur om. &MzNaPeRe}. Sed contrarium asserebant multi qui pro sapientibus habebantur. Ideo tenebantur de {ad &Pe} hoc non {*trs.4123 &MzNaPeRe} esse solliciti.

Discipulus Dic quomodo ad rationem tertiam respondetur.

Magister Respondetur quod licet summi pontifices debebant {*debeant &NaRe} instruere et docere reges et principes de his quae spectant ad fidem {ad fidem: om. &Mz} et iustitiam et bonos mores non tenentur *tamen {trs. &MzNaPeRe} de omnibus talibus eos instruere quia non possent {*possunt &MzNaRe} et nullus ad impossibile obligatur. Et ideo sufficit summis pontificibus {et ideo sufficit summis pontificibus om. &Pe} in licitis {*in licitis: iustis &MzNaPeRe} et sanctis instruere illis de illos {*illis de illos: eos de illis &MzNaPeRe} quae magis utilia et necessaria erant pro temporibus suis, quia doctrina peritorum et praelatorum debet qualitati temporum {*temporis &MzNaPeRe} convenire. Propterea {*propter &MzNaPeRe} enim {*quod &MzNaRe} {quos &Pe}, quia temporibus plurimorum {*plurium &MzNaRe} summorum pontificum erat magis utile et necessarium reges et principes ac laicos alios aliis {*om. &NaRe} instrui {*de aliis add. &NaRe} quam quod essent Romano imperio {*trs. &MzNaRe} subiecti, {*ideo add. &NaRe} non tenebantur illis temporibus illos {*ipsos &MzNaPeRe} in {*de &MzNaRe} {ad &Pe} hoc instruere, praesertim cum imperatores non requisiverunt {requisiverint &Re} {requisierunt &Mz} alios inferiores {*om. &NaRe} {superiores &MzPe} quod {quos &Na} eos superiores suos {minime add. &Pe} recognoscerent. Et forte tunc expediebat {expediebant &MzPe} illam veritatem tacere quamvis nunquam expedivit {*expedierit &NaPeRe} {expedierunt &Mz} asserere contrariam {contraria illam &Mz} falsitatem. Ex his patet ad rationem {*ad rationem om. &MzNaPeRe} quod secundum istos multi recusabant subdi Romano imperio qui tamen {cum &Na} in {om. &Na} hoc mortaliter {mortalem &Pe} non peccabant quia {quod &Pe} ignorantia probabilis excusavit {excusat &Mz} eos {*eosdem &MzNaPeRe}.

Et per hoc respondetur ad ultimum quod tangitur in eodem capitulo, quia multi qui de iure sunt subditi {*subiecti &MzNaPeRe} Romano imperio et tamen nolunt subdi eidem iuste possident ea {*illa &MzNaRe} quae possident, quia sunt bonae fidei possessores, credentes se {om. &NaRe} iuste et licite possidere et dominium verum habere. Et ideo iuste et licite possunt ea {*eadem &MzNa} dare et de eis eleemosynam {*eleemosynas &MzNaPe} et {*oblationes et add. &MzNaPe} sacrificia {et ideo ... sacrificia om. &Re} facere. Clerici etiam qui {etiam qui: quoque &Pe} putant eos iustos possessores, si non laborant ignorantia crassa et supina, possunt ab eis eleemosynas, sacrifica et oblationes accipere {*recipere &MzNaRe}. Et cum dicitur nihil tales {*trs. &MzNaRe} possident iure imperatorum {*imperatoris &MzNa} {romanorum add. &Pe}, respondetur quod etiam {vel &Mz} iure imperatoris quodammodo possident, {possidet &Pe} quia {*licet &MzNaPeRe} huiusmodi {*huius &NaRe} bonae fidei sunt {*om. &MzNaPeRe} possessores {*hoc /om. &Na\ ignorent /ignorant &MzPe\ add. &MzNaPeRe}, quia propter hoc quod sunt bonae fidei possessores auctoritate etiam {et &Na} iurium imperialium possunt {etiam add. &Pe} multa praescribere et usurpare {*usucapere &Re} CHECK MSS et per continuationem temporum {*temporis &MzNaPeRe} verum dominium {*trs. &MzNaPeRe} acquirere {habere &Mz}.

CAP. X

Discipulus Hactenus inquisivimus {*quesivimus &MzNaPeRe} an cunctae mundi regiones {nationes &Mz} imperatori sint subiectae. Et intelligo de illis {istis &Mz} quae ad iurisdictionem temporalem seu {ad add. &Pe} patrimonium ecclesiae minime spectant. Nam de illis quae spectant ad ecclesiae patrimonium {*trs. &MzNaPeRe} in tertio huius {huiusmodi &Mz} erit sermo de quibus {quo &Mz} {quibusdam &Pe} {*etiam add. &MzNaPeRe} in tractatu de potestate papae et cleri plura poterimus invenire. Nunc autem ad personas quae non sunt de iurisdictione temporali ecclesiae descendamus. Et primo videamus de malis, quam potestatem videlicet {om. &Re} habet {*habeat &MzNaRe} imperator super malos {*trs.3412 &MzNaPeRe}, an videlicet {*scilicet &NaRe} imperator {an videlicet imperator om. &Pe} pro omni crimine possit punire malos sibi subiectos. Et quia, sicut {om. &Na} tactum est {prius add. &Pe} supra c. 3 {*trs. &MzNaRe} huius secundi, criminum quaedam sunt {om. &Pe} ecclesiastica {*et add. &MzNaRe} quaedam secularia, inquiramus hic {hoc &Mz} solummodo de criminibus secularibus, quia de criminibus ecclesiasticis tractabimus in tertio huius {huiusmodi &Mz} secundi {*om. &MzNaPeRe}. Cupio itaque inquirere an Imperator valeat punire omnes {*sibi add. &MzNaPeRe} subiectos {subditos &Re} pro quocunque crimine seculari quod non est ecclesiasticum.

Magister Circa hoc sunt diversae sententiae. Una est {scilicet add. &Pe} quod {*non add. &MzNaPeRe} pro omni crimine seculari potest imperator punire omnes {om. &Na} sibi subiectos. Quod tali ratione probatur. Idem pro eodem crimine non est a diversis iudicibus puniendus {*trs.4123 &MzNaRe} quorum unus non est sub alio vel {*et &MzNaRe} {om. &Pe} qui non habent {habet &Mz} ab aliquo uno et eodem principe {principio &Pe} potestatem. Ex hoc enim ut patet {*ut patet om. &MzNaPeRe} posset periculosa contentio et seditio {et seditio om. &Mz} inter ipsos iudices oriri {*exoriri &MzNaPeRe} dum uterque vellet ad suum forum trahere criminosum, quod tamen nequaquam fieri posset. Sed ad iudicem ecclesiasticum spectat punire criminosos pro diversis criminibus secularibus. Ergo pro illis criminibus non debet imperator punire eosdem. Maior huius {*istius &MzNaPeRe} rationis videtur de se patens, minor per sacros canones videtur {*aperte add. &MzNaRe} posse probari. Ex consilio enim Iohannis Papae, ut habetur Extra, De officio iudicis {om. &Pe} ordinarii, {*c. add. &Pe} Perniciosa {Perniciosam &NaRe}, sic legitur {*habetur &MzNaPeRe} habent {*"Habeant &MzNaPeReZn} enim {*igitur &NaPeReZn} {sibi &Mz} episcopi singularum urbium in suis diocesibus {superiorem add. &Pe} potestatem {et add. &Pe} liberam {*trs. &MzNaReZn} {ut add. &Pe} adulteria {vel ultima &Mz} inquirere et scelera {*trs.231 &MzNaReZn} ulcisci {ulciscere &Mz} et iudicare." Ex quibus verbis colligitur quod omnia crimina secularia sunt per episcopos punienda, {*tum add. &MzNaPeRe} quia adulterium {*est crimen seculare add. &MzNaRe}, quod {cum &MzNaRe} etiam {et &Mz} apud infideles et {etiam &MzPe} sola lege naturae contentos putatur {*putetur &MzNaPeRe} crimen {*trs. &MzNaPeRe}, tum quia indistincte dicit et scelera. Igitur {*ergo &MzNaRe} omnia scelera {igitur omnia scelera: et &Pe} intelligit.

Item Innocentius tertius, ut habetur Extra, De iudiciis, {*c. add. &Pe} Novit, ait, "Nullus qui sit {se &Na} sanae mentis ignorat quoniam {*quin &NaReZn} ad officium nostrum spectet {spectat &MzPe} de quocunque peccato mortali corrigere {*corripere &NaReZn} quemcunque {*quemlibet &MzNaPeReZn} Christianum et si correctionem contempserit per districtionem ecclesiasticam coercere." Ex quibus verbis colligitur quod quilibet Christianus pro quolibet {*quocumque &MzNaRe} crimine est per iudicem ecclesiasticum puniendus.

Item Calixtus Papa, ut habetur 24, q. 3, c. Si quis {*Romipetas add. &NaRe}, ait, "Si quis {ait si quis om. &Mz} Romipetas et peregrinos et apostolorum limina et aliorum sanctorum oratoria visitantes capere seu rebus quas {quae &MzPe} ferunt spoliare {spoliatores &Mz} et {om. &MzNaPeRe} mercatores novis theloneorum et pedagiorum {podagiorum &Re} exactionibus molestare tentaverit, donec satisfecerit, communione careat {caret &Pe} Christiana."

Item ex Concilio {ex concilio om. &Pe} Agatensi, ut legitur eisdem {om. &Pe} causa et {2 &Re} quaestione c. Itaque, sic habetur, "Itaque censuimus {censum &Re} {censemus &Pe} {censuerimus &Mz} homicidas {huiusmodi notorios &Mz} et falsos testes a communione ecclesiastica submovendos nisi poenitentia {*penitentiae &Zn} et {*om. &MzNaPeReZn} satisfactione {satisfactionis &MzNaPeRe} crimina diluerint admissa." Ex quibus {his &MzPe} etiam {*om. &MzNaPeRe} patet quod capientes {sapientes &Mz} etiam laicos, spoliatores et {*om. &MzNaPeRe} qui {om. &Pe} theloneis et pedagiis molestant indebite mercatores, homidicae et falsi testes per iudicem ecclesiasticum puniuntur et tamen constat quod ipsa {*ista &MzNaRe} sunt secularia crimina.

Item iudex {om. &Pe} ecclesiasticus punit incendiarios, 23, q. ultimo, c. {om. &NaRe} Pessimam {pessimo &Pe}. Item punit illos qui filios {*suos add. &MzNaRe} occidunt, Extra, De illis {*hiis &MzNaPeRe} quae {*qui &MzNaPeRe} filios occiderunt, De infantibus, et eos qui exercent torneamenta, Extra, De torneamentis, c. Felicis {felices &Mz} et c. Ad audientiam, et sagittarios, Extra, De sagittariis, c. 1, et {om. &Mz} stupra {*stuprum &MzNaRe}, Extra, De adulteriis et stupris {*stupro &PeZn}, c. 1 {?11 &Mz}, et c. {*om. &NaRe} adulterium {*eodem titulo add. &NaRe} {et q. add. &Pe} {et c. add. &Mz} per totum, et raptores, Extra, De raptoribus, c. 1, et tamen ista sunt crimina secularia. Igitur {*ergo &MzNaRe} crimina secularia sunt per iudicem ecclesiasticum punienda. Quod etiam ex auctoritatibus divinae scripturae {*trs. &MzNaRe} videtur posse probari. Ait enim veritas {*ipsa add. &MzNaPeRe} Matth. 18:[15-7], "Si peccaverit in te frater tuus, etc {*vade et corripe eum inter te et ipsum solum. Si te audierit lucratus eris fratrem tuum. Si autem non te audierit, adhibe tecum adhuc unum vel duos ut in ore duorum vel trium testium stet omne verbum. Quod si non audierit eos, dic ecclesie. Si autem ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus" &MzNaRe}. Ex quibus {*verbis add. &MzNaPeRe} colligitur quod ad ecclesiam spectat etiam de peccatis quae committuntur {etiam add. &Pe} in proximum quae constat {constant &Mz} esse secularia quemlibet corrigere Christianum.

Item apostolus 2 {*1 &MzNaRe} ad Corinthios 6:[3] reprehendit Corinthios qui {*quia &Na} litigabant apud iudices infideles qui erant seculares et quia non {*om. &MzNaPeRe} deferebant {*deserebant &MzNaPeRe} iudicium ecclesiae quae debuit iudicare inter fratrem {*et fratrem add. &MzNaPeRe} etiam de secularibus dicens, "Nescitis quoniam angelos iudicabimus? Quanto magis secularia?" Igitur {*ergo &MzNaRe} de seculari {*secularibus &MzNaRe} pertinet {*spectat &MzNaPeRe} ad iudicem ecclesiasticum iudicare et per consequens per iudicem ecclesiasticum sunt criminosi et {*etiam &MzNaRe} pro criminibus secularibus puniendi.

CAP. XI

Discipulus Recita sententiam contrariam.

Magister {om. &Re} Alia sententia est quod ad {om. &Mz} imperatorem et iudicem secularem solummodo spectat pro criminibus secularibus plectere {complectere &MzPe} criminosos illos videlicet qui criminibus {*iudicibus &MzNaRe} secularibus sunt subiecti.

Discipulus Ista sententia duo asserit. Primum est quod ad iudicem secularem spectat punire huiusmodi criminosos. tantum {*om. &MzNaRe} Secundum est quod hoc non {om. &Mz} spectat ad ecclesiasticum iudicem {*trs. &MzNaPeRe}. Primo igitur {ergo &Na} allega pro primo.

Magister Quod ad iudicem secularem spectat {spectet &NaRe} punire huiusmodi {huius &Re} criminosos tam auctoritatibus sacrae scripturae quam sacris {om. &NaRe} canonibus videtur posse probari. Apostolus enim loquens de potestatibus secularibus ait ad Romanos 13:[3-4], "Principes non sunt etc {*timori boni operis sed mali. Vis autem non timere potestatem? Bonum fac et habebis laudem ex illa. Minister enim dei est tibi in bonum. Si autem malefeceris, time; non enim sine causa gladium portat. Dei enim minister est /tibi ... est om. &Na\ vindex /iudex &NaRe\ in iram ei qui malum agit." &MzNaRe}

Item Beatus Petrus in {om. &NaRe} canonica sua prima {trs.312 &Na} c. 2:[13-4] ait, "Subiecti {subditi &Pe} estote omni creaturae humanae {om. &MzRe} propter Deum, {omni ... Deum: etc. &Pe} {*sive regi quasi precellenti, sive ducibus tamquam ab eo missis ad vindictam malefactorum." add. &MzNaRe} Ex quibus auctoribus {*auctoritatibus &PeVe} videtur posse {*aperte &MzNaPeRe} probari quod crimina praecipue secularia per seculares iudices sunt plectenda {complectenda &Mz}. Et {*quod &MzNaPeRe} etiam {*in &NaRe} sacris canonibus videtur ostendi. ut habetur {*ut habetur: Nam &MzNaPeRe} ex Concilio {ex concilio om. &Mz} [[gap left]] Teuronensi {*3 add. &MzNaPeRe} ut {om. &Na} legitur 23. q. 5. c. Incestuosi, sic habetur, "Incestuosi, parricidae, homicidae {om. &Pe} multi apud nos reperiuntur sed {si &Pe} aliqui {aliquis &Na} ex illis nolunt sacerdotum admonitionibus aurem accommodare, volentes in pristinis perdurare criminibus. Quos oportet per secularem {*secularis &MzPeZn} potentiae disciplinam a tam prava consuetudine coerceri."

Item Cyprianus in nono genere Abusionum, {*ut add. &MzNaPeRe} habetur {om. &Pe} eisdem {eadem &Pe} causa et {om. &MzPe} quaestio c. Rex ait, "Rex debet furta cohibere, adulteria punire, impios de terra perdere, parricidas et periuros non sinere {om. &Pe} vivere, filios suos non sinere impie agere." Ex quibus aliisque {quibus aliisque: quibusque aliis &Pe} quampluribus colligitur quod huiusmodi {huius &Re} crimina sunt a {om. &Pe} iudicibus secularibus punienda.

CAP. XII

Discipulus Iam {?tam &NaRe} manifestum puto ad seculares iudices pertinere punire pro criminibus secularibus {om. &Pe} criminosos sibi subiectos, ideo {*ut &MzNaPeRe} pro {per &MzPe} hoc non curo {*curem &MzNaPeRe} plures allegationes audire. Ideo nitere allegare pro secundo ,{*scilicet add. &MzNaRe} quod ad iudices ecclesiasticos non spectat punire huiusmodi {huius &Re} criminosos.

Magister Hoc auctoritatibus {auctoritate &Pe} sanctorum patrum videtur posse probari {*ostendi &MzNaPeRe}. Hoc enim Augustinus super Amos Prophetam et ponitur 23, q. 25 {*5 &MzNaRe}, {*c. add. &MzNaPeRe} Sunt quaedam {quidam &MzPe} videtur asserere. Qui sic {*qui sic om. &MzNaRe} Ait {*enim add. &Re}, "Sunt quaedam {om. &Mz} enormia flagitia quae {qui &Mz} potius per mundi iudices quam per antistites et rectores ecclesiarum vindicantur, sicut {sic &Mz} {*est add. &MzNaReZn} {enim add. &Pe} cum quis interficit pontificem, apostolicum, presbyterum, episcopum {*trs. &MzNaPeReZn} sive diaconum. Huiusmodi {huius &Re} reos {om. &Mz} {res &Pe} reges et principes mundi damnant. Ergo non sine causa gladium portant {portat &Mz} qui talia scelera vindicant {*diiudicant &MzNaPeReZn}. Sunt enim {autem &NaRe} maxime constituti propter homicidas, raptores, {propter homicidas raptores om. &Na} {constituti add. &Re} ut {unde &Pe} etiam {*et &MzNaPeReZn} illos {istos &Mz} damnent {damnant &Pe} et alios {scilicet add. &MzPe} suo timore compescant." Ex quibus verbis patet quod raptores et homidicae non sunt per iudicem ecclesiasticum puniendi. Et simili {*consimili &MzNaPeRe} ratione omnia {*nec &MzNaPeRe} alia crimina secularia non {*om. &MzNaPeRe} debent per ipsum puniri {*trs.312 &MzNaPeRe}.

Amplius omnia crimina secularia {*trs. &MzNaRe} videntur per eundem iudicem punienda. Et qui ab aliquibus eorum plectendis excluditur, de nullis eorum licite iudicare {*trs. &MzNaPeRe} potest. Sed aliqua secularia crimina scilicet {*om. &NaRe} quae morte aut truncatione membri vel effusione sanguinis sunt plectenda per ecclesiasticum iudicem minime vindicantur {*iudicantur &NaRe}, Extra, Ne clerici vel monachi secularibus {om. &Mz} se immisceant negotiis {om. &Mz} {*trs.312 &NaRe} c. clerici {*Clericis &NaPeRe} {clericos &Mz} et c. Sententiam {*et add. &NaRe} Extra, De raptoribus, {*c. add. &Pe} In archiepiscopatu et {om. &MzPe} 23, q. ultimo, {*c. add. &Pe} His a quibus {*et add. &NaRe} dist. 51, {1 &MzPe} Aliquantos. Igitur {*ergo &MzNaRe} nec {ne &Mz} alia secularia crimina sunt per ecclesiasticum iudicem {trs. &Mz} punienda nisi super criminosos iurisdictionem habeat secularem.

Rursus punitiones omnium {*criminum &MzNaPeRe} secularium inter curas singulares {*seculares &MzNaPeRe} et negotia secularia computantur. Sed iudicibus ecclesiasticis curae seculares et negotia secularia {computantur ... secularia om. &Pe} sunt interdicta, teste apostolo qui ad {*2 &MzNaRe} Timotheum 2 {1 &MzPe} ait, "Nemo militans Deo implicat se negotiis secularibus {implicat ... secularibus: etc &Pe}. Cui concordat canon apostolorum ex quo, {*ut add. &MzNaPeRe} legitur dist. 84 {*88 &MzNaPeRe}, c. Episcopus, sic habetur, "Episcopus aut sacerdos {*presbyter &Zn} {*aut add. &MzNaPeReZn} diaconus nequaquam seculares vires {*curas &MzNaPeReZn} assumant {*assumat &MzNaPeRe}; sin {si &MzPe} aliter deiiciatur." Et ex concilio Cartaginensi {*4, ut add. &MzNaPeRe} in eadem distinctione c. Episcopus {*legitur add. &NaRe}, sic habetur, "Episcopus nullam rei {rei add. &Mz} familiaris curam ad {a &NaPe} se revocet, sed lectioni et orationi et verbo praedicationis tantummodo vacet." Et beatus Cyprianus, ut legitur {*habetur &MzNaRe} 21, q. 5 {*3 &Zn} c. {om. &MzNaRe} Hi qui, ait, {"Hi add. &NaRe} qui in ecclesia Domini ad ordinem {*ordinationem &MzNaPeReZn} clericorum promoventur, in nullo ab {a &Mz} administratione {ministratione &Mz} divina advocentur {revocentur &Mz} {*avocentur &NaReZn}, nec {ne &MzNaPeRe} molestiis vel {*et &Zn} secularibus negotiis alligentur nec ab altaribus {*altariis &Zn} et {altaribus et: aliqualibus &Mz} sacrificiis recedant sed {in add. &Pe} die et {*ac &MzNaReZn} nocte coelestibus rebus et {ac &MzNaPeRe} spiritualibus serviant." Ex quibus et {*aliisque &MzNaRe} {que aliis &Pe} sacris canonibus quae {*qui &MzNaPeRe} ponuntur dist. 88, c. decernit {*Decrevit &NaRe} {decernimus &Pe} et c. Consequens et c. Perlatum {prelatum &Pe} est {*om. &MzNaPeRe} et Extra, Ne clerici vel monachi {*secularibus se negotiis immisceant add. &MzNaRe} c. 1 et c. Sed nec procuratorum {*procurationes &MzNaReZn} et c. {1 et c. sed nec procuratorum et c. om. &Pe} Clericis et Extra, De vita et honestate clericorum, c. Clerici et 21, q. 3, c. 1 et c. Placuit et c. Cyprianus et c. sacerdotium {*Sacerdotum &Zn} colligitur quod iudices ecclesiastici curis et negotiis secularibus se immiscere non debent. Igitur {*ergo &MzNaRe} ad ipsos non spectat de criminibus secularibus iudicare.

alioquin {*Ad hoc &MzNaPeRe} iudiciorum {*iudiciarius &MzNaPeRe} ordo confunditur {confundatur &Re} si {quod &Na} unicuique iudici sua potestas non servatur {si unicuique ... servatur om. &Pe}. Et per consequens qui iudicare illos {om. &Pe} praesumit {*trs. &MzNaRe} qui {illa que &Pe} pertinent {*om. &MzNaPeRe} ad alium iudicem {*spectant add. &MzNaPeRe}, tanquam mittens falcem suam in messem alienam, iudiciarium {iudiciariam &Mz} ordinem {ordinationem &Mz} confundit et potestatem alterius perturbare {*turbare &MzNaPeRe} et impedire conatur. Quod sacri canones detestantur, {testantur &Pe} dist. 96, c. Cum ad unum {*verum &MzNaPeRe} {*et add. &NaRe} Extra, De iudiciis {*c. add. &Pe} Novit {*et add. &NaRe} Extra, De privilegiis, Sicut in iudicariis {*iudiciis &MzNaPeRe}. Cum ergo criminibus secularibus irretiti per secularem iudicem sunt {*sint &NaPeRe} plectendi, eos iudex ecclesiasticus punire non debet sed eos debet relinquere iudicibus secularibus {*trs. &MzNaRe} puniendos, quemadmodum papa causas seculares iudicibus secularibus ne videatur iuribus ipsorum detrahere relinquit {*derelinquit &MzNa PeRe}, Extra, Qui filii sunt legitimi, c. {om. &NaRe} Causam et c. late {*Lator &MzNaPeRe} {*et add. &MzRe} Extra, De foro competenti, c. Si quis {*clericus add. &MzNaRe} et c. Ex transmissa et c. Verum et c. Licet tenor {*et c. Ex tenore &MzNaPeRe} et Extra, De probationibus {*appellationibus &MzNaRe}, c. Si duobus ubi Alexander tertius {enim &Mz} sic dicit, "Denique quod quaeris si a tali {*civili &NaPeReZn} iudice ante iudicium, {iudicem &Pe} vel post ad nostram audientiam fuerit appellatum, an {aut &Pe} huiusmodi {huius &Re} teneat {om. &Pe} appellatio {*trs. &MzNaReZn}. Tenet quidem in his quae {*qui &NaPeReZn} sunt nostrae temporali iurisdictioni subiecta {*subiecti &NaReZn} {subiectos &Pe}, in aliis vero, etsi {etiam si &Mz} de consuetudine ecclesiae teneant {*teneat &NaReZn}, papali {*om. &Zn} {spirituali &Na} {spiritualiter &Re} secundum {sed &Na} iuris rigorem credimus non tenere." legem {*om. &MzNaPeRe} Ubi glossa super verbo tenet {*credimus &Zn} {tenere &NaPeRe} {non tenere &Mz} ait, "Et ita patet quod iurisdictio temporalis non pertinet ad ecclesiam, nec de ea debet se intromittere in praeiudicium iudicis secularis."

CAP. XIII

Discipulus Auctoritates allegatae {allegare &NaRe} circa praemissa ita videntur esse {*om. &MzNaPeRe} contrariae ut omnino alterae sint {*negande add. &NaRe} nisi {non &Mz} per sententiam seu {aut &Mz} assertionem {assertiones &Mz} {seu assertionem om. &Pe}, quae mediet {medie &Mz} {mediat &Pe} inter opiniones praescriptas valeant concordari. Ideo gestio scire an sit aliqua sententia media inter sententias prius {*superius &MzNaRe} recitatas.

Magister Nonnullis apparet quod auctoritates praedictae {*prescripte &MzNaRe} possunt {possent &Mz} per unam {*om. &NaRe} sententiam mediam {om. &Mz} concordari. Ad cuius evidentiam dicitur esse sciendum quod ad ecclesiam spectat duplex punitio seu correctio, una {est add. &Pe} in foro poenitentiali, alia in foro contentioso. Prima spectat ad iudicem ecclesiasticum respectu cuiuslibet Christiani pro quocunque peccato et de illa multae auctoritates loquentes de illa {*hac &MzNaRe} materia debent {debet &Na} intelligi et istam {*illam &MzNaPeRe} nulla auctoritas allegata {ecclesiastica &Mz} negat ab ecclesiastico iudice. Secunda {*punitio seu add. &MzNaPeRe} correctio in {*de &MzNaRe} criminibus secularibus in triplici casu spectat ad iudicem ecclesiasticum. Primus est quando criminosi iurisdictioni temporalis {*temporali &MzNaRe} iudicis ecclesiastici sunt subiecti. Secundus est quando non est iudex secularis vel quando {*om. &NaRe} iudex secularis est negligens facere {*in faciendo &MzNaRe} iustitiam vel {*et &MzNaRe} crimina punire {*puniendo &MzNaPeRe}. Tertius est quando iudex secularis nullam potest delinquenti poenam inferre cui tamen potest iudex ecclesiasticus {*trs.231 &NaRe} poenam {om. &Mz} inferre {*infligere &MzNaRe}. Quod contingit {contigit &Re} quando de iure {*de iure om. &MzNaPeRe} est crimen {*trs. &MzNaRe} manifestum sed persona delinquens est ignota, quemadmodum fuit de illo {de illo om. &Pe}, de quo legimus {*legitur &MzNaPeRe} 5, q. 1, c. Quidam malignus {*maligni &ReZn}, *spiritus {om. &MzNaPeRe} qui scripsit {scripserunt &Re} libellum famosum contra Castorium notarium {Castorium notarium: consistorium &Pe} ac responsalem {*responsale &Na} {*beati /domini &Pe\ Gregorii add. &MzNaPeRe}, quem Gregorius poena excommunicationis astrinxit nesciens quis esset, quomodo {*quem &MzNaPeRe} iudex secularis quamdiu ignoravit personam delinquentis {*delinquentem &MzNaPeRe} nulla {*nullam &NaRe} {in illa &Mz} potuit {om. &Mz} poena punire {puniret &Mz} {puniri &Re}. Et isto modo saepe iudices ecclesiastici excommunicationis sententiam proferunt in fures et alios delinquentes occultos contra quos iudices {ecclesiastici ... iudices om. &Pe} seculares nullo modo possunt procedere.

CAP. XIV {cap. xiv om. &Pe}

Discipulus De primo casu et tertio praedictorum nolo hic discutere {*disserere &MzNa} {deserere &Re} quia directe spectare videntur {videtur &Mz} ad tractatum de potestate papae et cleri, sed secundum cupio aliqualiter tecum discutere. Primo autem cupio {*gestio &MzNaPeRe} scire an sit aliquis alius casus a praedictis in quo iudex ecclesiasticus secundum praedictos {predictas &Pe} opinantes {opiniones &Pe} invito iudice seculari valeat plectere criminibus secularibus irretitos qui iurisdictioni seculari {*temporali &NaRe} ecclesiae minime sunt subiecti.

Magister Videtur eis quod in nullo {*alio add. &NaPeRe} casu posset {*possit &NaRe} hoc iudex ecclesiasticus nisi forte sit aliquis casus qui valeat reduci ad aliquem praedictorum.

Discipulus Contra hoc est glossa expresse, ut videtur Extra, {om. &Mz} De foro competenti, c. Licet, quae {qui &Mz} dicit in {nisi &Mz} haec verba super verbo {quo add. &MzNaPeRe} vacante {*imperio add. &Zn}, "Iste ergo est {*trs. &NaPeReZn} unus casus in quo iudex ecclesiasticus potest se immiscere iurisdictioni seculari {*trs. &MzNaPeReZn}, scilicet cum superior non inveniatur {*invenitur &MzNaPeReZn}. Alius est cum iudex secularis negligit facere iustitiam, ut patet in {patet in: hic /hoc &Pe\ ?supra /legitur verbo &Pe\ /in verbo &Mz\ dummodo etc et 1 &MzNaPeRe} {*patet in: hic ver. dummodo et infra &Zn} c. proximo {*et c. 2 /3 &Mz\ add. &MzNaReZn} arg. 23. q. 5. Administratores. Tertius est cum aliquid ambiguum fuerit et difficile {dissimile &Mz} et inter iudices variatur, extra {*infra &MzNaReZn} Qui filii sint {sunt &Pe} legitimi {*c. add. &Zn} Per venerabilem. Quartus casus est in omni crimine ecclesiastico, puta in {*om. &MzNaPeReZn} usura et {*om. &MzNaPeReZn} sacrilegio et consimilibus {*similibus &MzNaReZn} {et consimilibus om. &Pe}, ut 5 {*6 &Zn} {16 &NaPeRe} {26 &Mz} q. 2, c. {et 9 &Pe} 1, et 12, q. 11 {*2 &NaReZn}, c. Nulli liceat et infra De usuris {usura &Mz} {*c. add. &Zn} qui {quoniam &Mz} qui metus causa {*qui qui metus causa: Quoniam &NaPeReZn}. Quintus casus {*om. &NaZn} est {quintus casus est om. &Mz} cum per denunciationem criminis {om. &Mz} quis {*causa &MzNaPeReZn} defertur ad iudicem ecclesiasticum, ut {*om. &Zn} supra {ut supra: scilicet &MzNaRe} {ut supra om. &Pe} c. {*tit. &Zn} &Zn} proximi {*proximo &MzNaPeRe}, novit."

Item ratione connexitatis {connexionis &Pe} quia potest iudex ecclesiasticus iudicare de dote ex quo cognoscit de matrimonio de dono dato {quia potest ... dato: ut /om. &Pe\ in dote infra De donationibus /donatione &Na\ /donatis &Mz\ &MzNaPeRe} inter virum et uxorem, De prudentia. Ex ista {*qua &NaRe} glossa aperte patet {*trs. &MzNaPeRe} quod praeter omnes {*casus &MzNaPeRe} praedictos sunt tres casus, scilicet tertius qui {*om. &NaPeRe} hic est {*om. &MzNaPeRe} enumeratus {enumeratur &MzRe} {enumerati &Pe} et quintus et sextus in quibus {quo &Mz} potest iudex ecclesiasticus immiscere se iurisdictioni seculari, et per consequens in quibus potest punire criminibus secularibus irretitos {*involutos &MzNaRe} licet non sint {om. &Pe} {possunt &Mz} iurisdictioni seculari {*temporali &MzNaPeRe} ecclesiae {*trs. &MzNaPeRe} subiecti. Et licet ista videantur {videatur &Mz} manifesta ex glossa, {ex glossa om. &Pe} tamen dic quomodo respondetur ad ipsa.

Magister Respondetur quod in quibusdam casibus potest iudex ecclesiasticus instruendo, monendo et etiam praecipiendo immiscere se causis secularibus, in quibus tamen crimina secularia, invito iudice seculari qui paratus est exhibere iustitiae complementum, punire non potest, nec etiam valet in eis diffinitivam proferre sententiam, sed proferenda est sententia a iudice seculari qui iustitiam facere est paratus. Et si sic intelligit {*intelligat &NaRe} glossa praedicta, {praescripta &Mz} est consona {*est consona: consonat &MzNaPeRe} veritati, si autem aliter {om. &Na} intelligit {*intelligat &NaRe}, sacris canonibus contradicit.

Discipulus Quibus canonibus contradicit?

Magister Dicitur quod contradicit canoni Alexandri tertii, qui ut legitur Extra, De foro competenti, c. Ex transmissa ait, "Ex transmissa nobis insinuatione B.C. et W {Be et W: 23 B et V &Na; B et C &Pe; 2B C et V &Re} militum {W militum om. &Mz} [[gap in ms]] ecclesiae tuae intelleximus quod cum R. de Casmiale {*Cassaville &Zn} {Casasale &MzNaRe} eos super quaedam {*quadam &MzNaPeZn} possessione {quaedam possessione: quartam possessionem &Re} coram Trecensi {coram Trecensi: cortresensi &Mz} episcopo traxisset in causam, nobilis vir de Capis {*Campis &MzNaPeReZn} eorum dominus sub debito fidelitatis {*eis add. &MzNaPeReZn} inhibuit, {exhibuit &NaRe} ei {*om. &MzNaPeRe} ne de seculari feudo in iudicio ecclesiastico responderet {*responderent &MzNaPeReZn}." Et ita {*infra &MzNaReZn}, "Per dominum feudi causam {causa &NaRe} {om. &Mz} iubeas terminari. Et si ipse malitiose distulerit, tu ei {eius &Pe} debitum {defectum &Pe} {in add. &Na} finem imponas." Ex quibus verbis colligitur quod iudex ecclesiasticus de causa spectante ad iudicem secularem se intromittere {*trs. &MzNaRe} non debet imponendo per sententiam finem causae si iudex secularis potest et vult {velit &Mz} iustitiam facere {*exhibere &MzNaRe}.

Item {iterum &Na} dicunt {*isti add. &NaRe} quod illud {*om. &NaRe} contradicit canoni Innocentii, qui ut habetur ibidem {infra 3 &Pe} {*eodem titulo &NaRe} {?4 ?in &Mz} c. Ex tenore ait, "Nos igitur {ergo &Mz} attendentes {attente tendentes &Mz} quod sic sumus cum {*om. &MzNaPeReZn} viduis in iustitiam {*iustitia &Zn} {iustitie &MzNaPeRe} debitores, quod {et &Pe} aliis iniustitiam {iustitiam &Na} facere non debemus, mandamus quatenus, nisi sit talis causa quae ad ecclesiasticum iudicem noscatur {noscitur &Pe} pertinere {*trs. &NaReZn}, ei supersedere curetis, dummodo per iudicem secularem suam possit iustitiam obtinere; alioquin, non obstante contradictione ipsius, causam ipsam ratione praevia terminetis." Ex quibus verbis colligitur quod iudex ecclesiasticus causae seculari supersedere debet quandocunque iustitia potest per iudicem secularem {*trs. &MzNaRe} obtineri.

CAP. XV {XIV &Pe}

Discipulus Cum isti dicunt {*dicant &MzNaPeRe} quod nunquam ecclesiasticus iudex potest vel {*potest vel om. &MzNaRe} debet punire criminibus secularibus involutos vel iudicialiter se intromittere de causa spectante ad iudicem secularem diffinitivam proferendo sententiam quando iudex secularis potest et vult iustitiae plenitudinem {complementum &Pe} adhibere {*exhibere &MzNaPeRe}, dic quomodo ad ista {*illa &MzNaRe} {predicta &Pe} quae glossa praescripta allegat in contrarium respondetur.

Magister Ad istud {*illud &MzNaPeRe} quod adducitur {adducit &MzNa} {om. &Pe} de difficili et ambiguo in tertio casu quem ponit, respondetur quod saepe inter seculares iudices iudicium difficile et ambiguum prospicitur {perspicatur &Pe} cuius veritas absque auctoritate scripturarum sacrarum {*sanctarum &MzNaRe} iudicari non potest, et in illo {*isto &MzNaPeRe} casu recurrendum est praecipue ad summum pontificem ad quem spectat potissime in hoc casu indicare iudicii veritatem, non quidem in causa aliqua speciali proferendo diffinitivam sententiam quando iudex secularis cognita veritate paratus est facere {*ferre &NaRe} iustam {*trs. &MzNaPeRe} sententiam, sed per auctoritatem scripturae divinae debet indicare iudicii veritatem docendo, monendo et etiam praecipiendo si oportet ut quod {*om. &MzNaPeRe} iudex scilicet {*om. &NaRe} secularis cuius interest {ut add. &Mz} iustitiae faciat complementum. Quod si iudex secularis non {*om. &MzNaPeRe} voluerit {*noluerit &MzNaRe} {noluit &Pe} vel non {vel non: cum &Pe} potuerit, summus pontifex in pluribus casibus potest ferre {*proferre &NaRe} {facere &Pe} iustam {*trs. &NaRe} sententiam et {om. &Re} in quibusdam casibus, scilicet in causis sanguinis, {singulis &Re} debet hoc aliis {*alii &NaRe} committere.

Discipulus Potestne ista responsio aliqua ratione fulciri?

Magister {om. &Re} Videtur quod haec responsio tali ratione potest muniri in auctoritate domini {*Deuteronomii ab &NaRe} {ab &Mz} Innocentii {*Innocentio &NaRe} [[gap in &Mz after Innocentii]] allegata immediate {*indistincte &MzNaPeRe}. Dicitur {videtur &Mz} quod, "Si difficile et ambiguum apud te {apud te om. &MzNaPeRe} iudicium esse prospexeris {*perspexeris &Zn} {esse prospexeris om. &MzNaPeRe} inter sanguinem et sanguinem, causam et causam {et add. &Pe}, lepram et non {*om. &MzNaPeReVg} lepram {prospicitur add. &MzNaRe} {perspicitur add. &Pe} et iudicium inter portas videris {interportas videris om. &MzNaPeRe} variari, {variatur &MzNaPeRe} {et add. &Mz} venies {veniendum est &MzNaPeRe} ad sacerdotem {*sacerdotes &MzNaPeReVgZn} Levitici generis et ad iudicem qui illo tempore fuerit," - per quos Innocentius intelligit summum pontificem et coadiutores {*suos add. &MzNaPeRe} - "qui indicabunt iudicii veritatem." Sed constat quod circa causas sanguinis difficile et ambiguum potest apparere iudicicum potestque circa eos {*eas &MzNaRe} iudicium secularium {*iudicum add. &NaRe} [[crossed out &Re]] variari {vocitari &Pe}. Igitur {*ergo &MzNaRe} {etiam add. &Na} {non add. &Pe} {*et add. &MzRe} in {*hoc add. &MzNaPeRe} casu pro causis sanguinis est ad summum pontificem recurrendum, non quod {*quidem ut &MzNaPeRe} exerceat iudicium in causis {causa &Mz} sanguinis sed ut indicet in genere quale iudicium a secularibus iudicibus {*trs. &MzNaPeRe} in talibus causis debeat exerceri. Igitur {*ergo &MzNaRe} similiter {*consimiliter &MzNaPe} in quibuscunque causis secularibus, civilibus vel criminalibus, quandocunque inter iudices seculares difficile et ambiguum apparet iudicium et inter eos iudicium variatur, recurrendum est potissime ad {*summum add. &MzNaPeRe} pontificem ut indicet iudicii veritatem, non diffiniendo sed docendo et {*om. &MzNaPeRe} monendo et si necesse fuerit praecipiendo, iuxta illud Malachiae 2 {om. &Mz}, "Labia sacerdotis custodiunt scientiam et legem exquirent {*exquirunt &MzNaPeRe} ex ore eius, {*quia angelus domini exercituum est." add. &MzNaRe}

Discipulus Per istam rationem {responsionem &Pe} sufficeret quod in tali casu iudices seculares recurrerent ad aliquem in {om. &Mz} sacris literis eruditum qui eis per scipturas sacras {om. &Mz} sciret indicare iudicii veritatem.

Magister Respondetur quod si iudices seculares parati essent comperta {*cognita &MzNaRe} veritate iudicii iustitiam perhibere {*exhibere &MzNaPeRe} sufficeret quod ad eruditum in sacris {literis et add. &Mz} scripturis recurrerent, sed quia {om. &Re} posset contingere quod iudices seculares vel nolunt {*nollent &MzNaRe} {vel nolunt: non vellent &Pe} audire seu acceptare iudicii veritatem vel nollent etiam {*om. &MzNaRe} facere iustitiam etiam {om. &Pe} cognita veritate, ideo possent esse quamplures casus {*trs. &MzNaPeRe} in quibus necesse esset {esse &Na} recurrere {requirere &NaRe} [[recurrere interlinear &Re]] ad illum qui habet {*haberet &NaPeRe} praecipiendi auctoritatem {*trs. &MzNaPeRe} principibus {*iudicibus &MzNaPeRe} secularibus {*et supplendi eorum neglegentiam vel malitiam si nollent facere iustitiam. Huiusmodi /auctoritatem add. &Re margin\ autem est /habet &Re margin\ summus pontifex qui habet auctoritatem precipiendi iudicibus secularibus add. &NaRe} ut iustitiam facerent {*faciant &MzNaRe} {*trs. &MzNaPeRe} qui et {*etiam &NaPeRe} si nollent {*nolint &NaRe} {nolunt &Mz} potest per se vel per alios supplere negligentiam vel malitiam eorundem.

Discipulus Unde habet solus {*summus &MzNaPeRe} pontifex hanc potestatem?

Magister Sicut invenire poteris {poteritis &Mz} in tractatu de potestate papae et cleri, circa {contra &Re} hoc sunt diversae ac {*diversae ac om. &MzNaPeRe} contrariae opiniones {*trs. &MzNaRe}. Una est quod hoc habet ex Christi ordinatione expressa {*trs.231 &MzNaPeRe}, alia est quod hoc habet ex consuetudine rationabili et praescripta.

Discipulus Videtur quod ista Innocentii textui {*trs. &MzNaRe} aperte {om. &Pe} repugnat {*repugnant &MzNaRe}. Nam Innocentius in decretali {*illa add. &MzNaPeRe} Per venerabilem non dicit quod cum difficile et ambiguum prospicitur iudicium {om. &Pe} ad summum pontificem spectat indicare iudicii veritatem solummodo docendo, {dicendo &Re} {*monendo add. &MzNaRe} et praecipiendo, sed sic {*etiam /om. &MzPe\ dicit &MzNaPeRe} quod {aliquid add. &Mz} ad ipsum pertinet in hoc casu iurisdictionem temporalem exercere. Dicit enim {*in add. &NaRe} {ibi add. &MzPe} haec verba, "Verum etiam {et &Mz} in aliis regionibus, certis causis inspectis, temporalem iurisdictionem casualiter exercemus, non quia {*quod &MzNaPeReZn} alieno iuri praeiudicare velimus, sed quia, sicut in Deuteronomio {decretali &Pe} {decretis &Mz} continetur: Si difficile et ambiguum," etc {om. &Pe} et infra, "In quibus {casibus add. &Pe} cum aliquid fuerit {aliquid fuerit: assumit &Pe} difficile et {*vel &MzNaReZn} ambiguum, ad iudicium est sedis apostolicae recurrendum. Cuius sententiam si superbiens contempserit observare mori praecipitur, id est per excommunicationis sententiam velut mortuus a communione {*fidelium add. &MzNaPeRe} separari." Ex quibus verbis colligitur quod papa in casu praedicto temporalem exercendo iustitiam fert sententiam.

Magister Respondetur quod sicut quaedam {*alia add. &MzNaPeRe} verba Innocentii in eadem decretali videntur quasi violenter exponenda ut ab haeretica pravitate salventur, sic {*etiam add. &NaPeRe} {et add. &Mz} verba ista sane debent exponi ne perperam {palam &Pe} et iniuste iuribus imperatoris et aliorum laicorum praeiudicare monstrentur.

Discipulus Quae sunt illa verba Innocentii quae sunt violenter exponenda ut ab haeretica pravitate salventur {absolventur &Pe}?

Magister Nonnullis apparet quod ista verba Innocentii, sunt {*"Sane &MzNaPeReZn} cum Deuteronomii lex secunda interpretatur {*interpretetur &MzNaPeReZn}, ex vi vocabuli comprobatur ut quod ibi decrevimus {*decernitur &NaReZn} {decernuntur &Pe} in novo testamento debeat observari," nisi violenter exponantur sapiunt haeresim manifestam, scilicet {nisi ... scilicet: eo &Pe} quod {multa add. &Pe} ceremonialia {criminalia &Mz} veteris {decretis &Mz} legis in novo testamento debeant observari eo quod {*multa add. &MzNaRe} ceremonialia {criminalia &Mz} {eo quod ceremonialia om. &Pe} quae {*om. &NaRe} videntur {*in Deuteronomio &MzNaPeRe} decernuntur {*decernantur &MzNaRe}, sicut patet fere per totum.

Discipulus Innocentius intelligit quod illa quae decernuntur in Deuteronomio spiritualiter observanda sunt in novo testamento {*trs.345612 &MzNaPeRe} non ad literam nec ad {*secundum &MzNaPeRe} sensum literalem.

Magister Videtur quod hoc non sufficit. {sufficiat &Pe} Nam illo {*isto &MzNaPeRe} modo omnia ceremonialia {criminalia &Mz} et quaecunque continentur in aliis libris Pentateucon {*Pentateuci &MzPeRe} et in {om. &MzPe} aliis libris {Pentateucon ... libris om. &Na} veteris testamenti sunt servanda in novo testamento, teste Gratiano qui dist. 6, dicit, {c. add. &Pe} "Sunt in lege quaedam moralia, ut non occides, etc, quaedam mystica, utpote sacrificiorum praecepta, ut de agno et {ut de agno: et alia &Zn} hic {*hiis &MzNaPeReZn} similia. Moralia mandata ad naturale ius {trs. &NaRe} spectant atque {ac &Re} nonnullam {*ideo nullam &MzNaReZn} imitationem {*mutabilitatem &MzNaPeReZn} recepisse monstrantur. Mystica vero, quantum ad superficiem, et {*om. &MzNaPeReZn} a naturali iure {om. &Pe} probantur aliena, sed {*om. &MzNaPeReZn} quantum ad moralem intellectionem {*intelligentiam &MzNaPeReZn}, inveniuntur {invenitur &Re} sibi annexa, ac per hoc, {om. &Mz} sunt et ad {*sunt et ad: et /etiam &NaPeRe\ si secundum &MzNaPeReZn} superficiem videntur {*videantur &MzNaPeReZn} esse imitata {*mutata &MzNaPeReZn}, tamen secundum moralem intelligentiam imitabilitatem {*mutabilitatem &NaPeReZn} nescire probantur." Innocentius autem simpliciter {*singulariter &MzNaRe} dicit illa quae in {om. &Na} Deuteronomio {decretis &Pe} decernuntur servanda esse in novo testamento, innuens quod illa quae decernuntur {discernuntur &Mz} in aliis libris Pentateucon {*Pentateuci &MzPeRe} non sunt servanda in novo testamento. Aut ergo intellexit {*intelligit &MzNaRe} quod illa quae decernuntur {discernuntur &Mz} in Deuteronomio sunt servanda in novo testamento secundum sensum literalem, et hoc est haereticum, aut secundum sensum {om. &Re} moralem, et sic illa quae decernuntur {discernuntur &Mz} in aliis libris sunt servanda {*trs. &MzNaRe} in novo testamento. {aut ergo intellexit ... testamento om. &Pe}

Discipulus Quomodo possunt exponi verba Innocentii superius scripta {*superius scripta: suprascripta &NaRe} quod {*ut &MzNaPeRe} nec unum sapiant {sapiunt &Mz} errorem nec alium, quod scilicet {*videlicet &MzNaPeRe} ceremonialia quae {*in add. &MzPeRe} Deuteronomii {*Deuteronomio &MzPeRe} decernuntur {discernuntur &Mz} sunt secundum superficiem literae {om. &Re} in novo testamento servanda {*trs.4123 &MzRe}, vel quod {om. &Re} ceremonialia {quae Deuteronomii ... ceremonialia om. &Na} vel {*seu &NaRe} mystica quae in aliis libris {*trs. &MzRe} decernuntur {discernuntur &Mz} non sunt servanda secundum moralem intelligentiam in novo testamento?

Magister Potest dici quod Innocentius intelligit quod {*om. &MzNaPeRe} non {nisi &Mz} solum {solummodo &Mz} ex natura {veritate &Pe} rei videtur {*om. &MzNaPeRe} haberi quod illa que decernuntur in Deuteronomio secundum moralem intelligentiam servanda sunt {trs. &Mz} in novo testamento sed etiam quod hoc habetur ex vi vocabuli, eo quod Deuteronomium {*Deuteronomii &MzNaRe} lex secunda interpretatur.

Discipulus Nunc dic quomodo exponuntur alia verba eiusdem Innocentii ne iuribus imperatoris et aliorum laicorum {om. &Mz} praeiudicare monstrentur {monstrantur &Pe}.

Magister Dicitur quod verba praescripta Innocentii intelligenda sunt quando imperator et alii clerici {*laici &MzNaPeRe} non volunt {*non volunt: nolunt &MzNaRe} secundum {*om. &MzNaPeRe} veritatem {*cognita veritate &NaRe} {veritate &Mz} iudicii facere iustitiae complementum. Tunc {nunc &Pe} enim potest papa {*trs. &NaRe} casualiter iurisdictionem temporalem exercendo in causis spectantibus ad imperatorem et alios laicos diffinitivam ferre {facere &Pe} sententiam.

CAP. XVI {cap. xvi om &Pe}

Discipulus Quia ista tertia sententia {*trs. &MzNaPeRe} auctoritates quae videntur contrariae nititur concordare et nullam vult negare, discurramus per eas et videamus {*quomodo add. &MzNaRe} secundum istam sententiam quomodo {*om. &MzNaRe} debent intelligi. Per hoc enim {*forsitan add. &NaRe} melius ad veritatem {*totius add. &MzNaRe} istius forsan {*om. &NaRe} materiae potero pervenire. Dic itaque primo quomodo secundum opinionem istam decretalis illa, debeat {debet &Pe} intelligi scilicet {*debeat intelligi scilicet om. &MzNaRe} Extra, De officio iudicis ordinarii, {*c. add. &Pe} perniciosam {*Perniciosa, supra 10 c. allegata, {*debet intelligi add. &MzNaRe}.

Magister Uno modo respondetur quod decretalis ista {*illa &MzNaPeRe} loquitur de potestate inquirendi, ulciscendi et iudicandi adulteria et alia scelera clericorum et illorum qui temporali iurisdictioni episcoporum sunt subiecti.

Aliter dicitur quod loquitur indistincte de omnibus quando iudices seculares negligunt adulteria {om. &Pe} et alia scelera secularia debita animadversione punire. {punitione &Pe} Sic enim in multis regionibus iudices ecclesiastici puniunt fornicationes et alia plura {*trs. &MzNaRe} scelera quia iudices seculares talia crimina non {odiunt nec add. &Pe} puniunt vel {sed &Pe} favent huiusmodi {huius &Re} criminosis. Et ideo si iudices seculares {talia crimina ... seculares om. &Na} de fornicationibus, adulteriis et huiusmodi criminibus secularibus debitam et sufficientem sumerent {om. &NaRe} ultionem, iudices ecclesiastici de ipsis puniendis invitis iudicibus secularibus et prohibentibus se intromittere non deberent {debent &Mz}.

Discipulus Haec responsio quantum ad crimen {crimina &Pe} adulterii veritati videtur contraria {*trs.231 &MzNaPeRe} cum adulterium {adulterii &Mz} crimen ecclesiasticum sit {ecclesiasticum sit: esset sic &Mz} censendum et {ecclesiasticum sit censendum et om. &Pe} ad iudicem ecclesiasticum spectat {*spectet &MzNaRe}. Nam ad eundem iudicem spectat crimen adulterii ad quem causae matrimoniales pertinere noscuntur; {pertinere noscuntur om. &Pe} sed {huiusmodi add. &Pe} causae matrimoniales {om. &Pe} ad iudicem ecclesiasticum spectant, {pertinent &Mz} ut notat glossa {*Extra add. &MzNaPeRe}, De foro competenti, {*c. add. &Pe} Ex tenore, allegans capitulum Extra, De officio delegati, {c. add. &Pe} Causam quae {autem &Pe} et capitulum {om. &Pe} Extra, De consanguinitate et affinitate, {c. add. &Pe} Ex literis. igitur {*Ergo &MzNaRe} et crimen adulterii spectat ad ecclesiasticum iudicem.

Magister Respondetur quod tam crimen adulterii quam causa matrimonialis aliquo modo spectat ad iudicem ecclesiasticum et aliquo modo ad iudicem secularem. Cuius ratio assignatur quia matrimonia {*matrimonium &MzNaPeRe} non solum reperiuntur {*reperitur &MzNaPeRe} apud fideles lege ecclesiastica et divina utentes, verum etiam {*verum etiam: sed &MzNaRe} apud infideles et {om. &Mz} sola lege naturae contentos et ideo causa matrimonialis, in quantum matrimonium est a lege divina, {om. &Mz} spectat ad ecclesiasticum iudicem et, in quantum est a lege naturae, spectat ad iudicem secularem. Similiter crimen {crimina &Pe} adulterii, in quantum est contra matrimonium prout est a lege divina, spectat ad iudicem ecclesiasticum; in quantum autem est contra matrimonium prout est a lege {divina spectat ... lege om. &Pe} naturae, spectat ad iudicem secularem. Unde crimen adulterii in quantum est contra prohibitionem divinam vel ecclesiasticam est puniendum per iudicem ecclesiasticum, sed adulterium {*crimen adulterii &MzNaPeRe} ut {quando &Mz} est {*ut est: in quantum esset &NaPeRe} contra matrimonium ut {*est add. &MzNaPeRe} a lege naturae est {*esset &NaRe} per secularem iudicem est {*om. &MzNaPeRe} puniendum. Et ideo si non est {*sit &MzNaPe} contra legem naturae quod unus vir habeat plures mulieres {*uxores &NaPe} {et ideo ... mulieres om. &Re} sed sit solum {*solummodo &NaRe} contra legem divinam et ecclesiasticam, qui prius {*primo &MzNaPeRe} contraheret cum una et postea {post &Pe} cum alia quam cognosceret pro adulterio {*cum secunda add. &MzNaPeRe} non esset puniendus per iudicem secularem, quia iudex secularis post {*per &MzNaPeRe} solam legem naturae non iudicarent {*iudicaret &MzNaPeRe} ipsum adulterum {adulterium &MzNaRe}, sed puniendus esset per iudicem ecclesiasticum {*trs. &MzNaPeRe}, qui per legem divinam vel ecclesiasticam ipsum adulterum {adulterium &MzNaRe} puniret {*reputaret &MzNaPeRe}.

Discipulus Dic qualiter respondetur ad decretalem Innocentii tertii {om. &NaRe} Extra, De iudiciis, {*c. add. &Pe} Novit.

Magister Dicitur {*Respondetur &MzNaRe} quod Innocentius signanter dicit ad suum officium pertinere de quocunque peccato mortali quemlibet Christianum corrigere {*corripere &MzNaPeRe} {*trs.312 &MzNaPeRe}; non tamen semper {om. &Pe} spectat ad ipsum punire quemlibet Christianum de peccato mortali quocunque {*trs.312 &NaRe} de {*in &NaRe} foro contentioso. Hoc enim {om. &Pe} esset totaliter {talem &Pe} absorbere potestatem puniendi crimina quam habet imperator et alii iudices seculares. Quando tamen correctus {*correptus &NaRe} de peccato mortali contemnit correctionem {*correptionem &NaRe} et non est {om. &Mz} aliquis iudex secularis qui contemnentem pro peccato commisso plectat digne {*condigne &MzNaPeRe}, potest papa ipsum per districtionem ecclesiasticam coercere, {*et add. &MzNaPeRe} in eo casu loquitur Innocentius. Quem {quod &Pe} etiam {*om. &NaRe} licet sit iudex secularis qui sufficienter ipsum punit {*puniat &MzNaRe} {*trs. &MzNaRe} pro primo crimine seculari potest punire pro contemptu quo contemnit correctionem {*correptionem &NaRe} ecclesiae, quia {qui &Pe} iste {*ille &NaPeRe} contemptus quando est criminalis debet inter crimina ecclesiastica computari.

Discipulus Videtur quod quando {*licet &MzNaPeRe} papa coercet {*coerceret &MzNaRe} quemlibet Christianum pro quocunque peccato mortali non totaliter {taliter &NaRe} [[corrected to totaliter &Re]] absorbetur {*absorberetur &NaRe} potestas imperatoris et aliorum laicorum qui {*om. &NaRe} crimina secularia habent {*om. &NaRe} {habeant &MzPe} puniendi, {trs. &Mz} potestatem {*om. &NaRe} quia alia est poena canonica et alia legalis, et ideo quamvis criminosus a iudice puniatur {*trs.312 &MzNaPeRe} seculari poena legali poterit nihilominus pro eodem crimine puniri a iudice ecclesiastico poena canonica.

Magister Hoc videtur {*om. &MzNaPeRe} pluribus irrationabile {*omnino videtur add. &MzNaPeRe} quia sicut, habetur Extra, De iudiciis, {c. add. &Pe} At si clerici, nullus debet duplici poena puniri {*conteri &MzNaPeRe} quando {quoniam &Mz} una sufficit. Et ideo qui per iudicem secularem pro aliquo crimine {*scelere &MzNaRe} sufficienter punitur, per iudicem ecclesiasticum alia poena puniri non debet. Hoc consuetudo ecclesiae conservat {*servat &MzNaRe} quia raptores et {*om. &MzNaRe} homicidae et alii scelerati quando coram iudice seculari {*trs. &MzNaRe} conveniuntur {*convincuntur &MzNaRe} et poena condigna plectuntur, ecclesia eis nullam poenam publicam {*trs.2341 &MzNaPeRe} imponit nec extra forum poenitentiae {*om. &MzNaPeRe} poenitentibus {*penitentiale &MzNa} {penitentialem &Re} de eis se aliqualiter {aliqualem &Pe} intromittit.

Discipulus Dic quomodo respondetur ad alios canones qui in eodem 10 capitulo {*trs. &NaPeRe} adducuntur {adducitur &Mz}.

Magister Respondetur quod omnes debent intelligi quando iudices seculares in puniendo huiusmodi {huius &Re} scelera negligentes sunt {*trs. &MzNaPeRe} vel quando huiusmodi {huius &PeRe} scelerati sunt occulti ita quod in iudicio {iudiciis &Pe} convinci non possunt. CAP. XVII {xvi &Pe} Discipulus Specialiter desidero scire quomodo secundum eandem assertionem respondetur ad auctoritates quae de sacris literis adducuntur.

Magister Ad auctoritatem salvatoris, "Si peccaverit in te frater tuus" etc., multipliciter respondetur. Uno modo quod intelligitur quando iudex secularis negligens est {*trs. &MzNaPe} in faciendo iustitiam {etc add. &Pe}.

Aliter dicitur quod per illa verba salvatoris non tribuitur aliqua potestas iudicibus ecclesiasticis plus quam iudicibus secularibus. Nam ibi non capitur {*accipitur &MzNaPeRe} ecclesia pro viris ecclesiasticis qui clerici appellantur sed pro congregatione fidelium universali vel particulari quae {qui &Mz} clericos et laicos comprehendit. dicunt {*Dicitur &MzNaPeRe} enim quod in tota scriptura divina non capitur {*accipitur &MzNaPeRe} hoc {*om. &MzNaPeRe} nomen ecclesiae specialiter pro clericis, licet {sed &Mz} sic saepe capiatur {*accipiatur &MzNaPeRe} {*trs. &MzNaPeRe} in canonibus sacris. Voluit igitur {*ergo &MzNaRe} salvator quod peccatum delinquentis post secretam correctionem et adhibitionem testium ultimo diceretur {dividetur &Mz} alicui {alteri &Mz} congregationi fidelium laicorum vel clericorum vel simul utrorumque. quod {*Quam &MzNaPeRe} si non audiret, haberetur sicut ethnicus et publicanus.

Aliter dicitur quod {om. &Re} per illa {*eadem &MzNaPeRe} verba ecclesiae nulla {*trs. &NaRe} datur {*tribuitur &MzNaPeRe} potestas puniendi peccantes sed solummodo attribuitur {*tribuitur &MzNaRe} {potestas ... attribuitur om. &Pe} ei {*sibi &MzNaPeRe} potestas corrigendi {*corripiendi &NaPeRe} absque punitione aliqua {*alia &NaRe}. Nam per illa {*eadem &MzNaPeRe} verba nihil plus attribuitur {*tribuitur &MzNaPeRe} ecclesiae quam fratri in quem {*in quem: inquit &Mz} peccatur et testibus adhibitis. Sicut enim dicitur, "Si te non audierit, adhibe tecum adhuc unum vel duos", testes {*om. &NaRe} et sicut dicitur, {*"Quod add. &MzNaRe} si illos non audierit, {adhibe ... audierit om. &Pe} de {*dic &MzNaPeRe} ecclesiae", ita dicitur, et {*om. &NaRe} "Si {*autem add. &NaReVg} ecclesiam non audierit sit tibi {sibi add. &Na} sicut Ethnicus et publicanus." Per quae verba innuitur quod ultimo debet facere ecclesia illud {*om. &NaRe} quod prius fecit frater {fratri &Mz} in quem {in quem: inquantum &Mz} spectabatur {*peccabatur &MzNaPeRe} et quod fecerunt {fecerit &Mz} testes adhibiti. Quo facto ille in quem peccatur debet ipsum {*habere &MzNaPeRe} peccantem {potestatem &MzNa} reputare {*om. &MzNaPeRe} {*sicut add. &MzNaRe} {contra add. &Mz} Ethnicum et publicanum, quia ibi {*illi &Na} dicitur, "Sit tibi sicut Ethnicus et publicanus", hoc est, {*vel add. &NaPe} vita {vel evites &Mz} eum sicut ethnicum et publicanum {quia ibi ... publicanum om. &Re} {*vel add. &NaRe}, amore iustitiae et propter bonum commune vel {*et &MzNaPeRe} ut boni inter malos quiete vivant, trade {tradere &Re} eum iudici qui de eo faciet {*faciat &MzNaRe} complementum iustitiae {*trs. &MzNaPeRe}. Sed per praedicta verba Salvatoris non tribuitur fratri {potestas add. &Mz} in quem peccatur nec testibus adhibitis {adhibetur &Re} potestas {om. &Mz} puniendi fratrem delinquentem sed solummodo corrigendi {*corripiendi &NaRe}. Igitur {*ergo &MzNaRe} per eadem verba {solummodo ... verba om. &Pe} solummodo attribuitur {*tribuitur &MzNaPeRe} ecclesiae potestas delinquentem corrigendi {*corripiendi &NaPeRe}.

Quod tali ratione probatur. Non magis licet fidelibus praeiudicare {punire scilicet &Mz} imperatori et aliis laicis fidelibus quam infidelibus, nec magis debent istis vel illis praeiudicare usurpando potestatem puniendi reos qui {*quando &NaRe} puniendi sunt per illos aut {*quam &MzNaPeRe} in negando eis {*ei &NaRe} censum vel dignitatem temporalem in eorum praeiudicium usurpando. Sed Christus noluit {om. &Mz} ut {*quod &MzNaPeRe} fideles praeiudicarent imperatori infideli negando ei censum cum dixerit Matth. 12 {*22 &MzNaPeRe}:[21], "Reddite Caesari quae sunt Caesaris" {*trs.2341 &MzNaPeReVg}; {et que sunt dei deo add. &Mz} {etc add. &Pe} nec voluit quod aliquis fidelium {*fidelis &NaPeRe} {infidelis &Mz} usurparet sibi aliquam {*om. &NaRe} dignitatem temporalem in praeiudicium imperatoris infidelis, in cuius signum noluit fieri rex temporalis super Iudaeos Ioh. 6. igitur {*Ergo &MzNaRe} etiam {et &Mz} per praedicta {*praescripta &MzNaPeRe} verba {*trs. &MzNaPeRe} noluit tribuere fidelibus potestatem puniendi reos qui {*quando &NaPeRe} essent plectendi per alios.

CAP. XVIII {XVII &Pe}

Discipulus Recita quomodo respondetur ad auctoritates {*auctoritatem &MzNaPeRe} apostoli 1 {*ad add. &Pe} Corinthios 6:[3] cum dixit {*dicit &MzNaPeRe}, "Nescitis quoniam angelos iudicabitis {*iudicabimus &MzNaPeReVg}? Quanto magis secularia?" {seculares &Mz} {quanto magis secularia: etc &Pe}

Magister Respondent {*Respondetur &MzNaPeRe} quod apostolus in illo {isto &Mz} capitulo non intendit prohibere Corinthiis {*Corinthios &MzNaRe} in omni casu apud infideles iudicare {*iudicari &MzNaPeRe}, nec intendit asserere quod soli fideles habeant {*debent &MzPeRe} {debet &Na} secularia iudicare, et ideo non reprehendit omnes illos qui in quocunque casu requirebant {in add. &Na} iudicium infidelium - sic enim tam verbis quam factis sibimetipsi fuisset contrarius - sed reprehendit solummodo illos fideles qui indiscrete {indistincte &Re} aut {*vel &MzNaRe} malitiose aut {vel &Pe} scandalose apud infideles et iniquos iudicari volebant. Ad cuius intelligentiam dicitur esse sciendum quod, sicut iudex cum prospexerit aliquos velle litigare coram se primum {*prius &MzNaPeRe} {*potest et add. &MzNaRe} debet inducere partes ut inter se componant antequam incipiant litigare, Extra, De transactionibus {translationibus &Mz} {*c. ultimo add. &MzNaPeRe} ut {*et &NaRe} {om. &MzPe} Extra, De symonia, {*c. add. &Pe} Querelam {*et add. &NaRe} 5, q. 2, {c. &Mz} Si primates {*et add. &NaRe} 90. dist. c. Studendum, ubi sic loquitur {*legitur &MzNaRe}, "Studendum est episcopis ut dissidentes {desidentes &NaRe} fratres, sive clericos sive laicos, ad pacem magis quam ad iudicium coerceant {*cohortentur" &NaReZn} {coerceantur &Pe} {coercere &Mz}, sic praelatus alicuius collegii specialis {spectabilis &Mz} {specialiter &Pe?Re} potest inducere subditos suos ut si unus adversus alterum {*alium &MzNaPeRe} negotium habuerit prius {om. &NaRe} magis componant quam ad iudicium conveniant {*veniant &MzNaRe} et, si inter se non potuerint {poterint &Pe} amicabiliter {amicabilem &Pe} componere, potest eos introducere {*inducere &MzNaPeRe} ut quando voluerint {*valuerint &MzNaRe} absque praeiudicio iudicis superioris primo litigent coram iudice vel iudicibus constituto vel {constituto vel om. &Pe} constitutis, aut {om. &Re} electo vel electis per ipsos vel per collegium antequam recurrant {incurrant &Mz} absque necessitate ad iudicem extra idem collegium. Sic possent monachi propter multa scandala et {*trs.231 &MzNaRe} inconvenientia evitanda ordinare inter se ut, si monachus haberet causam adversus {versus &Mz} monachum vel {etiam add. &Mz} monasterium adversus monasterium, concordarent {*ante componerent &MzNaPeRe}, si possent, antequam {*quam &MzNaPeRe} venirent ad iudicium episcopi et, si non possent absque iudicio concordare, quod antequam ad iudicium episcopi venirent {*recurrerent &MzNaRe} ipsam {*ipsi &MzNaRe} causam coram {et si non possent ... coram: ipsi tamen pro &Pe} aliquibus monachis constitutis iudicibus vel electis a partibus vel a {*om. &MzNaPeRe} collegio agitarent. Quo ordinato monachi qui indiscrete vel malitiose aut scandalose, relicto iudicio monachorum, recurrerent ad iudicium episcoporum essent merito arguendi, quamvis illi qui necessitate compulsi vel ex causa rationabili ad iudicium episcopi recurrerent non essent reprehendendi sed in casu laudandi. Ad propositum dicitur quod apostolus considerabat quod aliqui Corinthii indiscrete vel {*om. &MzNaRe} malitiose aut etiam {*aut etiam: et &MzNaPeRe} scandalose, {se add. &Mz} relictis iudicibus fidelibus qui erant constituti vel constituendi pro causis fidelium terminandis, apud infideles iudicari volebant absque omni necessitate et {vel &Mz} utilitate, et hos reprehendit apostolus, non illos, si qui fuerint {*fuerunt &MzNaRe}, qui compulsi vel per {alios add. &Pe} adversarios vel ne auctoritati infidelium {fidelium &Pe} praeiudicarent licite {illicite &Mz} iudicari volebant apud eos {*ipsos &MzNaRe}. Unde et {*om. &NaRe} ipsemet Paulus non refugit iudicium Caesaris dicens, {om. &Pe} {ut &Pe} sicut legitur Actuum 25:[10-11], "Ad tribunal Caesaris sto, ubi me oportet iudicari. Iudeis non nocui, sicut tu melius nosti. Si enim nocui, aut dignum aliquid morte {morti &Pe} {*trs. &NaReVg} feci, non recuso mori. Si vero nihil est eorum quae {qui &Mz} {*hii add. &NaReVg} {?hic add. &Pe} {hoc add. &Mz} accusant me, {om. &MzNaPeRe} nemo potest me illis donare. Caesarem appello."

CAP. XIX {cap. xix om. &Pe}

Discipulus Auctoritates adductae {*inductae &MzNaPeRe} supra c. 11 non videntur isti tertiae sententiae {*trs. &NaRe} obviare. Ideo noli indicare an aliqui respondere conentur {conantur &Pe} ad ipsas sed dic quomodo respondetur ad auctoritates et rationes duodecimo {?10 &Mz} capitulo {*trs. &MzNaRe} {duodecimo capitulo: supra &Pe} allegatas, quia illae videntur tertiae sententiae obviare {*repugnare &MzNaRe}.

Magister Uno modo respondetur ad ipsas {*omnes &NaRe} videlicet quod {*trs. &MzNaPeRe} illae {*om. &MzNaPeRe} concludunt quando seculares iudices {om. &Mz} non inveniuntur circa punitiones {*punitionem &NaRe} criminum secularium negligentes. Unde secundum istam opinionem si laici circa illa {*om. &MzNaRe} {ista &Pe} temporalia dispensanda et {om. &Pe} circa negotia secularia et curas seculares ac circa crimina secularia punienda in nullo {in nullo: si primo &Mz} invenirentur defectuosi seu negligentes vel desides, cleri {*clerici &MzNaPeRe} et maxime episcopi de {hiis add. &Mz} huiusmodi {criminibus add. &Mz} in nullo se {om. &Na} intromittere {*trs. &MzPeRe} deberent, sed deceret eos omnia huiusmodi committere laicis etiam {et &Mz} res ecclesiasticas dispensandas. Unde ad literam sicut verba sonant ea quae sacri canones, sicut allegatum est supra c. 11 {*12 &MzNaPeRe}, circa hoc praecipiunt adimplere deberent {debent &Mz} et tantummodo verbo praedicationis ac {*om. &NaPeRe} lectioni et orationi vacare.

CAP. XX {cap. xx om. &Pe}

Discipulus Quaesivimus quam potestatem habet {*habeat &NaRe} imperator super malos, nunc investigemus qualem {*quam &MzNaRe} potestatem {om. &Pe} obtineat {habet &Pe} super bonos sibi subiectos. {*/et add. &Pe\ Specialiter autem /om. &Pe\ interrogo an imperator talem habeat potestatem super bonos sibi subiectos add. &NaPeRe} utrum {*ut &MzNaPeRe} sibi omnes teneantur {*trs.231 &MzNaRe} in omnibus obedire.

Magister Respondetur quod in illicitis et iniustis nullus debet sibi {*trs. &NaRe} obedire.

Discipulus Nunquid in omnibus licitis omnes sibi debent {*debeant &MzNaPeRe} obedire ita ut peccent {*peccet &MzNaPeRe} qui sibi recusaverint {*recusaverit &MzNaPeRe} in licito quocunque {*trs. &MzNaPeRe} {sibi add. &Pe} obedire?

Magister Respondetur quod non ex hoc ipso {ipse &Mz} quod aliquis in aliquo licito {licite &Mz} sibi {*trs.4123 &MzNaPeRe} non obedierit est iudicandus peccare. Si enim alicui praecipiat {*praeciperet &MzNaPeRe} {*trs. &MzNaPeRe} ieiunare vel non bibere vinum vel aliquid tale quod ad officium imperatoris non pertinet {*spectat &MzNaPeRe}, sibi obedire minime tenetur {*teneretur &MzNaPeRe}, sed in his quae spectant ad regimen populi temporalis et hoc {*temporalis et hoc om. &NaRe} in temporalibus quilibet obedire sibi {*trs. &MzNaPeRe} tenetur.

Discipulus Nunquid in huiusmodi quilibet tenetur magis obedire imperatori quam cuilibet {*cuicumque &MzNaPeRe} alteri {*inferiori add. &MzNaPeRe}, puta regi suo aut duci aut {vel &Mz} marchioni aut {*vel &NaRe} alteri domino suo immediato? Videtur enim quod quemadmodum episcopus est superior abbate {ad abbatem &Re} et tamen {?cum &Pe} hoc non obstante in multis monachi magis tenentur obedire abbati quam episcopo, ita non obstante quod imperator sit superior regibus {*et add. &NaPeRe} ducibus et aliis dominis temporalibus, tamen subditi aliorum dominorum magis tenentur obedire dominus suis immediatis quam imperatori.

Magister Respondetur quod sicut secundum multos papa est immediatus praelatus {dominus &Pe} omnium Christianorum in spiritualibus ita ut omnes in omnibus huiusmodi magis debeant sibi {*trs. &MzNaRe} obedire quam cuicunque alteri {*om. &MzNaPeRe} praelato inferiori, ita imperator est dominus in temporalibus {*trs.3412 &MzNaRe} {in temporalibus om. &Pe} omnium immediatus {immediate &Mz} ita {om. &Pe} ut in his quae spectant ad regnum {*regimen &MzPeRe} mortalium magis sit obediendum imperatori quam cuicunque domino inferiori. Quod beatus Augustinus super epistolam ad Romanos sentire videtur, qui super illud, verbum {*om. &MzNaRe} "Qui resistunt sibi ipsis {*ipsi &MzNaPeReVg} {*trs. &NaReVg} damnationem acquirunt", ait, "Si quid ipse proconsul iubeat {ait ... iubeat om. &Pe} et aliud imperator, nunquid dubitat {*dubitatur &NaRe} illo contempto illi esse serviendum?" Idem in {*etiam &MzNaPeRe} libro Confessionum 2 {22 &Pe} et ponitur dist. 8, c. quicunque {*Que contra &MzNaRe} {quecumque &Pe} ait, "In potestatibus societatis humanae maior potestas minori ad {om. &Pe} obediendum praeponitur." Est {*om. &MzNaPeRe} igitur {*Ergo &MzNaRe} semper magis obediendum {*est add. &MzNaPeRe} imperatori quam cuicunque alteri {*om. &MzNaPeRe} domino inferiori.

Discipulus Ex istis {*isto &MzNaPeRe} videntur duo sequi inconvenientia {*trs. &MzNaPeRe}. Primum est quod omnes sunt servi imperatoris et quod unus non est magis servus {*imperatoris add. &MzNaRe} quam alter {*alius &MzNaPeRe} nec unus respectu imperatoris est magis liber quam alius, quia qui aeque {*equaliter &MzNaRe} alicui obedire tenentur sunt aequaliter servi illius vel aequaliter liberi. Igitur si {*igitur si: Si ergo &MzNaRe} omnes subditi {subiecti &Pe} imperatoris tenentur {teneantur &Pe} sibi tanquam domino immediato in omnibus quae spectant ad regimen populi obedire, omnes aequaliter sunt {*trs. &NaRe} servi illius {*ipsius &NaRe} {eius &Pe} vel aeque liberi.

Secundum {sed &Mz} inconveniens quod sequeretur {*sequi videtur &MzNaRe} {sequitur &Pe} est quod quicunque veniret ad bellum pro {*cum &MzNaPeRe} domino suo contra imperatorem committeret crimen laesae maiestatis, quia quicunque est immediate {*immediatus &NaRe} subditus {*trs. &NaPeRe} imperatori {*imperatoris &MzNaRe} committit crimen lesae maiestatis si cogitat de morte imperatoris, quod facit ille qui venit ad bellum mortale contra imperatorem {*ipsum &MzNaRe} Quid autem dicitur {vel quid add. &Mz} de istis enarra.

Magister Ad primum {istum &Mz} dicitur {videtur &Mz} quod non sequitur ex praedictis quia, sicut dictum est prius, {quod add. &Mz} subditi imperatoris non in omnibus tenentur sibi obedire sed in his {aliis &Re} tantum quae spectant ad regimen populi, hoc est in his quae sunt necessaria {*trs. &NaRe} ad regendum iuste et utiliter populum sibi subiectum. Et ideo si praeciperet aliquid quod {non add. &Re} [[in margin]] est {*esset &MzNaPeRe} contra {in &Re} utilitatem populi sibi subiecti non tenerentur {teneretur &Pe} sibi {om. &Pe} obedire {ei add. &Pe} {*tenerentur sibi obedire: esset /essent &Mz\ /ad add. &Mz\ obediendum sibi &MzNaRe}. sed in his quae sunt necessaria ad regendum iuste et utiliter populum sibi subiectum {*sed in his ... subiectum om. &MzNaPeRe} Et inde est quod servi imperatoris et liberi non tenentur sibi aequaliter obedire, sed in multis tenentur sibi obedire servi {*obedire servi: servi sui obedire &NaRe} in quibus non tenentur liberi {*non tenentur liberi: liberi sibi non tenentur &NaRe}. Nam servi ad solum praeceptum imperatoris omnia bona quae tenent tenentur sibi dimittere {admittere &Re} absque hoc quod aliquam utilitatem communem praetendant {*praetendat &MzNa}, sed ad hoc liberi non tenentur {*trs.231 &MzNaPeRe}, nec imperator potest eis hoc {*trs. &MzNaRe} praecipere absque utilitate {voluntate &Mz} boni communis, imo etiam neque absque manifesta utilitate et {*utilitate et om. &NaRe} necessitate. In multis etiam aliis tenentur servi imperatoris sibi obedire {*trs. &MzNaRe} in quibus liberi minime sunt adstricti. Dignitati enim {etiam &Mz} humani generis derogaret si omnes essent servi imperatoris et ideo derogaretur {*derogaret &MzNaRe} eidem si imperator {om. &Pe} in omnibus posset {*trs.312 &NaRe} tractare liberos sicut servos. Quare cum imperator teneatur {tenetur &Mz} procurare ea quae spectant ad dignitatem et utilitatem {*trs.321 &MzNaRe} totius humani generis {*trs. &MzNaRe}, et {*om. &NaPeRe} nullo {vero add. &Pe} modo debet velle liberos {*omnes &MzNaRe} tractare {*trs. &MzNaPeRe} sicut servos. Quare etiam liberi non tenentur sibi obedire in omnibus in quibus servi.

Ad secundum dicitur {*conceditur &MzNaPeRe} quod quicunque venit cum quocunque domino suo ad bellum iniustum contra imperatorem incidit in crimen laesae maiestatis et poena criminis etiam {*om. &MzNaPeRe} laesae maiestatis est puniendus et {*puniendus et om. &NaRe} plectendus. Quod imperatores Honorius et Arcadius in 14 {*9 &MzNaRe} libro eodem {*codicis &MzNaPeRe} {?citet add. add. &NaRe} ad Legem Iuliam {?iuliani &Mz} et poena criminis laesae {*et poena criminis laesae om. &MzNaPeRe} maiestatis testari videntur et {ut &Pe} habetur 6, q. 1, {c. 13 add. &Pe} Si quis ubi ait {si quis ubi ait om. &Pe} {si quis ubi ait: # Verum, aiunt &MzNaRe}, {enim add. &MzNaPeRe} "Si quis cum {om. &Mz} militibus vel privatis, barbaris etiam, {om. &Pe} {et &Mz} scelestam {celestem &NaRe} inierit factionem aut factionis {factiones &Pe} {factis &Mz} ipsius susceperit {suscepit &Na} sacramentum et {om. &Mz} {*vel &NaReZn} {etiam &Pe} dederit, de nece etiam {om. &Pe} illustrium virorum {*trs. &MzNaPeReZn}, qui consiliis et consistorio nostro intersunt, senatorum etiam - nam et ipsi pars corporis nostri {*trs. &MzNaPeReZn} sunt - vel {et &MzNaPeRe} cuiuslibet postremo qui nobis militat cogitaverit, {agitaverant &Pe} eadem enim {om. &MzNaPeRe} severitate {?se veritate &Mz} voluntatem sceleris, quae {*qua &MzNaReZn} effectum, puniri iura voluerunt, {volunt &Pe} ipse {ipsi &Pe} quidem utpote {om. &NaRe} maiestatis reus gladio ferietur {*feriatur &MzNaPeReZn}, bonis eius omnibus fisco nostro addictis. {adductis &Pe} Filii {filiis &Pe} vero eius, quibus vitam imperatoria {imperator &Pe} speciali {specialem &Pe} {*specialiter &MzNaReZn} benignitate {*lenitate &MzNaReZn} concedimus {concedere &Pe} - paterno {patrono &Mz} enim {omnium &Pe} deberent {*debent &MzNaPeRe} perire {punire &Pe} supplicio, in quibus paterni, {patroni &Mz} hoc est haereditarii, criminis exempla {existere &Pe} metuuntur - a materna et {*a materna et om. &MzNaPeReZn} a successione {a successione: ascessione &Mz} omnium proximorum {christianorum &MzPe} habeantur alieni."

Discipulus Hoc beato Augustino obviare videtur qui asserit quod si quis vadat {*vadit &MzNaPeRe} ad bellum etiam iniustum, dummodo non constet sibi esse iniustum, non peccat. Ait enim, ut legitur 23, q. 1, c. Quid culpatur, "Vir iustus, si forte etiam {et &Mz} sub rege, hodie {*homine &MzNaPeReZn} sacrilego, militet, recte potest illo iubente bellare, si vice pacis ordinem servans, quod sibi iubetur vel non esse contra praeceptum Dei {om. &NaRe} certum est, vel {ut &NaRe} utrum sit, certum non est, ita ut fortasse reum faciat regem iniquitas imperandi, {imperanda &Pe} innocentem autem militem ostendit {*ostendat &MzNaReZn} ordo serviendi." Ex quibus verbis colligi potest quod si rex vel alius duxerit milites suos ad bellum etiam iniustum contra imperatorem, si non est certum militibus quod bellum domini sui {om. &Pe} est {sit &Pe} iniustum, licite {om. &NaRe} contra imperatorem bellare possunt.

Magister {om. &Re} Respondetur ad hoc {ad hoc om. &Pe} quod si bellatores cum domino suo pugnant contra alium qui non est dominus eorundem excusantur a peccato, licet bellum sit iniustum, dummodo hoc {*om. &NaRe} ignorarent {*ignorent &NaPeRe} et non laborarent {*laborent &NaPeRe} ignorantia supina et crassa {*trs.321 &NaPeRe}. Sed si vadunt ad bellum cum domino suo {*om. &NaRe} inferiori contra dominum suum superiorem, et praecipue contra imperatorem qui est dominus eorum {excusantur a peccato ... eorum om. &Mz} immediatus, non excusantur a crimine laesae maiestatis si bellum est {*trs. &MzNaRe} iniustum, licet hoc ignorent, quia magis debent praesumere pro imperatore quod habeat iustum bellum {*trs. &MzNaRe} quam pro domino eorum inferiori, {*et add. &MzNaPeRe} ideo, cum non {*cum non : nisi &MzNaPe} sunt {*sint &MzNaPeRe} certi quod dominus eorum inferior {eorum inferior om. &Pe} habeat {*habet &MzNaPeRe} bellum iustum contra imperatorem, non excusantur a crimine laesae maiestatis.

CAP. XXI

Discipulus Disputavimus quamvis breviter de potestate imperatoris super personas. Nunc videamus de potestate ipsius super res temporales, an videlicet ipse {videlicet ipse: imperator &Mz} sit dominus omnium temporalium rerum quae ad ecclesiam minime spectant.

Magister Circa hoc sunt diversae opiniones sive {*opiniones sive om. &MzNaRe} sententiae. Una est quod imperator omnium rerum huius mundi {*huius mundi: huiusmodi &MzNaPeRe} non est dominus {*trs.456132 &MzNaPeRe}.

Discipulus Pro ista opinione aliquas allegationes {rationes &Pe} adducas?

Magister Haec assertio videtur multipliciter posse probari. Primo sic: imperator non est dominus illarum rerum quae {*in add. &MzNaPeRe} nullius hominis {bonis &MzNaPeRe} sunt et quae occupanti conceduntur {concedunt &Na}. Sed multae sunt res quae {*in add. &MzNaRe} nullius hominis {*bonis &MzNaRe} sunt et quae occupanti conceduntur, {sed ... conceduntur om. &Pe} dist. 1, {*c. add. &Pe} Ius naturale dicitur {*om. &MzNaPeRe} in textu et in {*om. &NaRe} glossa. igitur {*Ergo &MzNaRe} imperator non est dominus huiusmodi {huius &Re} rerum.

Amplius qui est dominus quarumcunque rerum temporalium {*trs. &MzNaPeRe} eas si vult vendere potest, 1, q. 1. c. Eos qui, ubi sic legitur, "Omnis enim {om. &MzNaPeRe} dominus quod {qui &Pe} habet si vult vendit, sive {?suum &NaRe} servuum sive aliquod {quid &MzNaRe} {*aliquid &PeZn} aliud eorum quae possidet." Sed imperator non potest vendere, sicut nec {sicut nec: et &Pe} alienare, multas res temporales, quia tunc posset vendere et alienare {multas ... alienare om. &Pe} imperium, {?in perpetuum &Mz} quod non est verum. igitur {*Ergo &MzNaRe} imperator non est dominus omnium temporalium rerum.

Rursus qui rem temporalem alteri donat alienat a se dominium illius {*eiusdem &NaRe} {huius &Pe} rei sed imperatores multas res donaverunt non solum clericis sed etiam {et add. &Pe} laicis. Igitur {*Ergo &MzNaRe} illae res a dominio imperatoris sunt alienatae.

Item {*Ad hoc &NaRe} qui in distributione rerum {om. &Pe} temporalium {*trs. &MzNaRe} habet {habeat &MzPe} portionem {partem &MzPe} specialem non est dominus {deus &Mz} {temporalis add. &Pe} aliarum partium {*portionum &NaRe} quae aliis conceduntur. Sed imperator capiens praedia {*praedam &NaPeRe} {praedicta &Mz} in bello iusto habet portionem specialem, dist. 1, Ius militare, ubi sic legitur, "Ius militare est belli inferendi solennitas," et infra, "Item praedae decisio et {*pro add. &MzNaReZn} personarum quarumlibet {*qualitatibus et &MzNaPeReZn} pro laboribus iusta divisio {decisio &Mz} ac principis portio." {fieri convenit add. &Mz} Ergo imperator non est verus {*om. &MzNaPeRe} dominus aliarum partium {*portionum &MzNaPeRe}.

Item res fisci propriae sunt imperatoris, ut notat glossa Extra, De iudiciis, c. {om. &MzNaRe} Cum venissent, sed res fisci a rebus aliis distinguuntur quia quorundam et non omnium res {*specialiter add. &NaRe} confiscantur, 6, q. 1, # {c. secundum &Pe} Verum. igitur {*Ergo &MzNaRe} imperator non est domnius omnium rerum temporalium {*trs. &MzNaPeRe}.

Item {*Praeterea &NaRe} si imperator est dominus omnium temporalium rerum quae ad ecclesiam minime spectant, aut omnes res sunt communes imperatori et aliis aut sunt propriae imperatoris. Sed non sunt communes imperatori et aliis [[aut sunt ... aliis: margin &Pe]] quia {qui &Na} tunc nullae res essent propriae, nec sunt propriae imperatori {*imperatoris &MzNaRe} quia tunc nullus alius haberet dominium alicuius rei nec aliquis alius posset dicere, `Mea est haec res', cum imperator solus {*om. &MzNaPeRe} posset dicere, `Haec res est mea', si est sua propria, eo quod, sicut dicit glossa dist. 1, c. {*# &MzNaRe} {*1 add. &MzPe} ibidem {*"Ubi &MzNaPeRe} dicitur {iudicantur &NaRe} aliquid meum esse, et {*om. &MzNaPeRe} per consequens iudicatur tuum non esse, ff. de procreation. {*procura. &MzNaPeRe} pomp. in fine." igitur {*Restat ergo quod /om. &Mz\ &MzNaRe} imperator non est dominus omnium {huiusmodi add. &Pe} [[interlinear]] temporalium rerum {om. &Mz}.

Rursus si imperator est dominus omnium rerum temporalium {*trs. &MzNaRe} {Rursus ... temporalium om. &Pe} aut est dominus omnium huiusmodi rerum iure divino, naturali vel {*naturali vel: aut iure nature, aut iure &MzNaPeRe} humano: non iure divino quia, ut dicit Augustinus super Iohannem et ponitur dist. 8, quod {*Quo &MzNaPeRe} iure, {*"Iure add. &MzNaPeRe} divino: `Domini est terra et plenitudo eius'. Pauperes et divites Deus {dominus &MzNaRe} de uno limo fecit; pauperes et divites {Deus ... divites om. &Pe} una terra portat." Igitur {*Ergo &MzNaRe} imperator non est dominus omnium temporalium {*huiusmodi &MzNaPeRe} rerum iure divino, {dominio &Re} [[corrected to divino in margin]] praesertim {*cum add. &NaRe} teste Augustino ibidem, per {*om. &MzNaPeRe} "Ius divinum quod {*om. &MzNaPeRe} in scripturis divinis habemus." Nunquam {*Nusquam &MzNaRe} autem legitur in scripturis divinis {*sacris &MzNaRe} {habemus ... divinis om. &Pe} quod Deus dedit {*dederit &NaRe} imperatori dominium omnium rerum {om. &NaRe} temporalium. Nec imperator est dominus {*omnium add. &MzNaRe} huiusmodi {huius &Re} rerum iure naturae quia iure naturae omnia sunt communia nec iure humano quia iura humana sunt secundum {*om. &MzNaRe} iura imperatorum dist. 8. {*c. add. &Pe} Quo iure. Imperator autem non potuit sibi appropriare dominium alienarum {aliarum &Mz} rerum. igitur {*Ergo &MzNaRe} iure imperatoris {*imperatorum &NaRe}, quod est ius humanum, imperator non est dominus omnium rerum temporalium {*trs. &MzNaRe} {om. &Pe}.

CAP. XXII

Discipulus Pro opinione contraria libenter audiam aliquas rationes.

Magister Opinio contraria, {libenter audiam ... contraria om. &Pe} quae ponit quod imperator est dominus {deus &Mz} omnium rerum temporalium {*trs. &MzNaPeRe}, videtur posse fulciri pluribus rationibus. Nam ille qui est dominus totius mundi {om. &Pe} est dominus omnium illorum quae {qui &MzPe} sunt in mundo et per consequens est dominus omnium {illarum add. &Pe} rerum temporalium {*trs. &MzNaRe}. Sed imperator est dominus totius mundi, sicut probatum est supra capitulo 5. huius secundi. Igitur {*Ergo &MzNaRe} imperator est dominus omnium temporalium rerum.

Item si {*qui &MzNaPeRe} est dominus aliquarum personarum est dominus rerum {om. &Na} spectantium ad easdem personas. Sed imperator est dominus omnium {*hominum add. &NaRe}, saltem qui non sunt clerici vel spectantes ad ipsos. Igitur {*Ergo &MzNaRe} saltem est dominus omnium rerum pertinentium {spectantium &Mz} ad illos {ipsos &Mz} qui sunt sibi subiecti.

Item ille in cuius potestate sunt omnia est dominus omnium temporalium rerum quia res temporales potissime videntur esse in potestate domini. Sed {om. &Pe} in potestate imperatoris sunt omnia, sicut testatur glossa Extra, De clement. {*electione &NaRe} {cleric. &MzPe} {*c. add. &Pe} Venerabilem quae allegata est supra quinto capitulo huius secundi. Igitur {ergo &Mz} imperator est dominus omnium rerum temporalium {*trs. &MzNaPeRe}.

Rursus non minus est imperator dominus omnium {om. &Pe} rerum quae {qui &Mz} sunt illorum qui sunt {qui sunt: existentium &Mz} in {*de &MzNaPeRe} imperio suo sive de regno suo {*suo sive de regno suo om. &MzNaPeRe} quam rex est dominus omnium rerum {*que sunt add. &MzNaPeRe} illorum qui sunt de regno suo. Sed rex est dominus omnium rerum quae {qui &Mz} sunt illorum qui sunt {qui sunt: existentium &Mz} in {*de &MzNaRe} regno suo {Sed rex ... suo om. &Pe}. Igitur {*Ergo &MzNaRe} {*et add. &MzNaPe} imperator est dominus omnium rerum quae spectant ad illos {ipsos &Pe} qui sunt de imperio. Maior videtur nota {*manifesta &MzNaPeRe}. Minor probatur per illud quod legitur 2 {*1 &MzNaPeRe} Regum 8:[10-17] ubi sic habetur, "Dixit itaque Samuel omnia verba Domini ad populum [...] et ait, `Hoc erit ius regis qui imperaturus est {in add. &Mz} vobis. Filios vestros tollet et ponet {mittet &Pe} {monet &Mz} in curribus suis facietque {*sibi add. &MzNaPeReVg} equites et {in &Na} praecursores quadrigarum suarum et constituet sibi tribunos et centuriones [[quadrigarum ... centuriones: margin &Pe]] et aratores agrorum suorum et messores segetum et fabros armorum et curruum {cursuum &MzPe} suorum. Filias quoque {filas quoque: filiasque &Mz} vestras faciet sibi unguentarias et sutarias {*focarias &NaReVg} et pannificas. Agros quoque vestros et {om. &Na} vineas et oliveta {et add. &Pe} optima tollet et dabit servis suis. Sed et {om. &Pe} segetes vestras et vinearum redditus addecimabit ut det eunuchis {ethnicis &Pe} et famulis suis. Servos etiam {om. &Pe} vestros et ancillas et iuvenes {om. &Mz} [[gap left in ms]] vestros {*optimos &MzNaPeReVg} et asinos auferet et ponet in opere suo. Greges quoque vestros addecimabit, vosque eritis ei {trs. &NaPeRe} servi." Ex quibus {*verbis add. &MzNaPeRe} colligitur quod omnia quae habebant pertinebant {om. &Mz} ad ius regis et per consequens ad dominium eius, praesertim cum sint servi eius {*ipsius &MzNaRe} cum dicitur {*dicatur &MzNaPeRe} expresse, "... vosque eritis ei {trs. &NaPeRe} servi." Quicquid enim servus habet domini sui {*om. &MzNaPeRe} est et quicquid servus acquirit domino acquirit.

Amplius non minus sunt omnia de imperio imperatoris quam antiquitus illa quae pertinebant ad regna regum infidelium erant eorum. Sed illa quae pertinebant ad regna regum infidelium {*trs. &MzNaRe} erant [[eorum ... erant: margin &Pe]] ipsorum. Igitur {*Ergo &MzNaRe} omnes res temporales quae spectant ad imperium et ad illos qui sunt de imperio sunt imperatoris. Maior evidens est {*trs. &MzNaPeRe} ut videtur. Minor probatur per illud quod legitur {in add. &Mz} Genesi 14 {9 &Re}, "Reduxitque," scilicet Abraham, "omnem substantiam et Loth fratrem suum cum substantia illius {ipsius &MzNaPeRe} mulieres {mulieris &Pe} quoque {om. &Pe} et populum." Et post, dicit {*"Dixit &MzNaPeReVg} autem rex Sodomorum ad Abraham, `Da mihi animas, caetera {caeteras &Pe} tolle tibi.' Qui respondit {*ei add. &MzNaReVg}, `Levo manum {manus &MzNaPeRe} meam {meas &MzNaPeRe} ad Dominum Deum excelsum possessorem coeli et terrae quod a filo subtegminis usque ad corrigiam caligae, non accipiam ex omnibus quae tua sunt.'" Ex quibus verbis colligitur quod Abraham reputavit ista {*illa &NaRe} quae reduxerat fuisse {om. &NaRe} regis Sodomorum. &Reduxerat autem multa quae erant illorum qui erant de regno illius {*eiusdem &MzNaRe} regis; igitur {*ergo &MzNaRe} Abraham reputavit quod etiam illa que spectabant ad ipsos {*illos &MzNaRe} qui erant de regno eius {*regis &MzNaRe} erant ipsius regis. Et {*om. &MzNaPeRe} Hoc confirmatur per aliqua {*Ambrosium &NaRe} {hoc quod dicitur &Pe} in libro de Patriarchis et {ut &Pe} habetur 23, {om. &Pe} [[gap in ms]] q. 5, c. Dicat qui ait, "Dicat aliquis cum ipse vicerit, {vixerit &Pe} `Quomodo dixerit {*dicit &Zn} {dixit &MzNaPeRe} {*Abraham add. &MzNaPeReZn} ad regem Sodomorum, `Nihil sumam {*a te' add. &MzNaPeReZn}, cum praeda utique in potestate victorum {*victoris &NaPeReZn} fuerit?' deceret {*Docet &MzNaPeRe} militarem disciplinam ut regi serventur {servent &MzPe} omnia." Ex quibus {*verbis add. &MzNaPeRe} colligitur quod praeda quam capiunt militantes {milites &Pe} sub rege est regis et tamen praeda est victorum {*victoris &MzNaPeRe} et ista {*ita &MzNaPeRe} praeda militum {*militis &MzNaRe} victorum {*victoris &MzNaRe} principaliter est {*trs. &MzNaRe} regis licet etiam aliquo modo sit {om. &Mz} ipsius militis. Igitur {ergo &Mz} eadem ratione alia bona {*licet etiam ... bona: et omnia &NaRe} {Igitur eadem ratione alia bona: sunt tamen principaliter regis et omnia &Pe} quae {sunt militis sunt principaliter regis et omnia quae add. &Mz} sunt in regno sunt principaliter ipsius regis.

CAP. XXIII {xxii &Pe}

Discipulus Si est {si est: sicut &Na} aliqua opinio quae mediet inter opiniones praedictas non differas recitare.

Magister Est una opinio quod imperator non est {om. &Re} sic dominus omnium rerum temporalium {*trs. &MzNaPeRe} quae etiam {*om. &MzNaPeRe} minime spectant ad ecclesiam {*trs.3412 &MzNaPeRe} ut ad libitum suum liceat sibi vel valeat de omnibus huiusmodi {huius &Re} rebus quod voluerit ordinare, est tamen dominus quodammodo {*trs. &MzNaRe} omnium pro eo quod {in add. &Mz} omnibus huiusmodi {huius &Re} rebus quocunque contradicente potest uti et eas applicare ad utilitatem communem quandocunque viderit communem utilitatem {*trs. &MzNaPeRe} esse praeferendam utilitati privatae. Ad cuius evidentiam est {*dicitur esse &MzNaRe} sciendum {intelligendum &Mz} quod rerum quaedam sunt mobiles, et {*om. &MzNaPeRe} quaedam {vero add. &Mz} immobiles et utrarumque quaedam spectant solummodo ad imperatorem quarum {quorum &Mz} nullus alius habet dominium vel dispensationem nisi ex speciali commissione imperatoris. Quae possunt vocari imperiales res {*trs. &MzNaPeRe} et res fisci. Quaedam sunt {*om. &MzNaPeRe} quae {*autem &MzNaRe} spectant ad alios quae {*qui &MzNaRe} {*earum add. &MzNaPeRe} aliquo modo sunt dominorum {*domini &NaRe} {dominium &Mz}. earum {*om. &MzNaPeRe} &Rerum mobilium quae specialiter spectant {pertinent &Mz} ad imperatorem, imperator sic est dominus quod potest de eis quicquid voluerit ordinare absque hoc quod ad restitutionem aliquam teneatur. {tenebatur &Re} Aurum enim {vero &Mz} et argentum, et {*om. &MzNaPeRe} lapides pretiosos, vestes, {et add. &Mz} arma, animalia et omnes {*om. &MzNaRe} alias res {*trs. &MzNaRe} mobiles potest vendere, donare, legare et alienare prout voluerit {prout voluerit om. &Pe} absque hoc quod ad restitutionem teneatur. {teneantur &Mz} Licet enim peccaret illicite rex {*et ex &MzNaPeRe} mala {illicita &Pe} causa res huiusmodi {huius &Re} alienando non tamen teneretur eas imperio vel aliis {*alii &MzNaRe} {alio &Pe} restituere. Quarundam etiam {om. &Re} rerum immobilium {mobilium &Mz} ita {*isto modo &MzNaPeRe} est dominus, ut {*unde &MzNaPeRe} {*et add. &MzNaRe} taliter dare vel {*et &MzNaPeRe} alienare potest aliqua castra vel {*et &MzNaPeRe} aliquos agros {agnos add. &Mz} vineas et civitates. Unde in talibus habet dominium et ius pinguissimum. Quarundam autem rerum immobilium non habet ius et dominium {*trs.321 &MzNaRe} ita pingue quia non potest eas vendere, donare, vel {*om. &MzNaPeRe} legare vel alienare, sicut [[eas ... sicut: margin &Pe]] imperium et regna quorum alienationes {*alienatio &NaRe} redundarent {*redundaret &NaRe} in notabile detrimentum {nutrimentum &Na} imperii et ideo {*et ideo om. &MzNaRe} alienare non potest, et si alienaret {alienarentur &Re} de facto, talis alienatio [[non potest ... alienatio: margin &Pe]] non teneret de iure, sed omnia essent ad ius imperii revocanda et ipse, si posset, reddere {*restituere &MzNaPeRe} teneretur {conaretur &Mz} [[revocanda ... teneretur: margin &Pe]]. Est tamen quodammodo dominus talium, in quantum potest eas {*ea &MzNaPeRe} vendicare et defendere et eis uti pro utilitate communi, nec aliquis alius ius in eis {*trs.231 &NaRe} habere dignoscitur. &Rerum etiam spectantium ad alios habet dominium in quantum {et add. &Pe} ex causa, et {*om. &MzNaRe} pro communi utilitate {*trs. &MzNaPeRe} populi {*om. &MzNaPeRe} et propter delictum possidentium potest {*eas add. &MzNaPeRe} ab eis auferre et sibi appropriare vel aliis donare. Quia tamen hoc non potest pro suo {*sue &NaRe} arbitrio voluntatis sed pro culpa possidentium vel ex causa, scilicet pro utilitate communi, ideo non habet in eis dominium {*et ius add. &MzNaPeRe} ita pingue sicut in rebus primis quas potuit {*potest &MzNaPeRe} sicut placuerit sibi {*trs. &NaRe} {om. &Mz} alienare ad libitum, ita ut qualitercunque alienaverit {alienavit &Pe} saltem conferendo obedientibus alienatio tunc {*om. &MzNaPeRe} teneat nec {se add. &Pe} sit per aliquem revocanda.

CAP. XXIV {xxiii &Pe}

Discipulus Secundum istam opinionem discurramus per allegationes pro opinionibus primis omnino contrariis supra 21 et 22 c. {om. &Na} {et 22 c. om. &Pe} recitatis et videamus quid ista opinio sentit de ipsis. Dic itaque primo quid {quod &Re} dicendum {*dicitur &MzNaRe} est {*om. &NaPeRe} de illis rebus quae {*in add. &MzNaPeRe} nullius hominis {*bonis &MzNaPeRe} sunt.

Magister Ad hoc dicitur quod illarum {*rerum add. &MzNaPeRe} quae {*in add. &MzNaPeRe} nullius hominis {*bonis &MzNaPeRe} sunt dominium principale post dominium divinum {*trs. &MzNaPeRe} est penes totum genus humanum, quia dominium {est penes ... dominium om. &Pe} {*omnium add. &MzNaPeRe} temporalium rerum dedit Deus primis parentibus pro se et posteris suis, sicut ex Genesi c. 1 colligitur. Imperator tamen nihilominus est dominus quodammodo omnium rerum huiusmodi {*trs. &MzNaPeRe} in quantum pro utilitate communi potest eas sibi taliter appropriare ut occupanti non concedantur nisi de beneplacito imperatoris {*et add. &MzNaPeRe} ut imperatori assignatur {*assignentur &MzNaRe} {assignantur &Pe} si hoc utilatiti communi prospexerit {perspexerit &Pe} expedire {impedire &Mz}.

Discipulus Nunquid potest imperator iubere ad libitum suum ut nullus inferior eo tales res sibi appropriaret {*appropriet &NaPeRe} {appropriat &Mz}?

Magister Respondetur quod non {*potest add. &NaPeRe}. {appropriantur &Mz} Ideo enim {om. &Mz} imperatori certa stipendia sive redditus seu {*sive &NaRe} res temporales sunt {om. &Mz} determinatae {*trs. &NaPeRe} et {*om. &NaPeRe} {sed add. &Mz} pro suis usibus {sibi add. &Mz} assignatae {sunt add. &Mz} ut res aliorum non recipiat {*rapiat &NaRe} et res quae {*in add. &MzNaPeRe} nullius hominis {*bonis &MzNaPeRe} sunt occupanti dimittat nisi pro culpa vel {et &Pe} ex causa vel {*om. &NaRe} pro utilitate communi viderit quod eas debet {*debeat &NaRe} appropriare sibi.

Discipulus Dic quomodo respondetur ad rationem {om. &Mz} secundam {*trs. &NaPeRe} quae in hoc consistit quod dominus temporalis {*temporalium rerum &NaRe} potest eas vendere si vult, quod non potest imperator.

Magister Respondetur quod dominus temporalium rerum qui habet in eis divinum {*dominium &MzNaPeRe} et ius pinguissimum potest eas vendere si vult, et de tali dominio loquitur decretum {decretalis &Mz} 1, q. 1, {*Eos add. &NaRe}, {eas add. &MzPe} sed tale dominium non habet imperator respectu omnium temporalium rerum sed solum respectu quorundam {*quarundam &MzNaRe}.

Discipulus Quid dicitur de tertia ratione quae fundatur in hoc quod imperatores multas res donaverunt {donarunt &Mz}?

Magister Dicitur quod saepe multi donant res plures et tamen {non &Pe} retinent sibi dominium principale earundem rerum, et ideo imperator potest alienare a se {alias add. &Na} multas res non tamen sic quin in casibus multis ipsas valeat revocare et pro utilitate communi eas sibi appropriare, et ideo semper remaneat {*remanet &MzNaRe} aliquo modo dominus earundem.

Discipulus Dic quomodo respondetur ad quartam quae accipit quod imperator de praeda capta in bello iusto habet portionem specialem.

Magister Dicitur {*respondetur &MzNaPeRe} quod licet ius pinguius {*trs. &MzNaPeRe} habeat {habet &Mz} {*in add. &MzNaPeRe} portione speciali sibi assignata, est tamen dominus quodammodo {*trs. &MzNaPeRe} omnium {*om. &NaRe} aliarum portionum in quantum pro {om. &Re} utilitate communi potest eas sibi appropriare {*accipere &MzNaRe}.

Discipulus dic {*om. &MzNaPeRe} Qualiter respondetur ad quintam rationem {*om. &MzNaRe} de rebus fisci?

Magister {om. &Re} Respondetur quod quamvis imperator in rebus fisci habeat pinguius ius quam in aliis, propter tamen rationes {trs. &Mz} dictas in omnibus etiam aliis habet aliquo modo dominium.

Discipulus Quid dicitur de sexta quae accipit quod si imperator est dominus omnium aut omnes res sunt communes etc {*aut omnes sunt propriae imperatoris &MzNaRe}?

Magister Dicitur quod quia imperator non est eodem modo dominus omnium rerum temporalium {*trs. &MzNaPeRe} sed uno modo est dominus suarum {*quarumdam &MzNaPeRe} et alio modo aliarum, ideo nec omnes res sunt communes nec propriae {*nec propriae om. &NaRe} sed quaedam sunt propriae imperatoris ita quod nullius alterius, {*nec omnes add. &NaRe} sunt {om. &Pe} et {*proprie imperatoris ut &NaRe} nullus alius habet {*habeat &NaRe} proprietatem in ipsis, {*sed add. &NaRe} quaedam vero {*om. &NaRe} appropriantur aliis quarum tamen quodammodo est imperator dominus in quantum {etiam add. &Mz} potest {*eas add. &MzNaPeRe} ab illis {*ab illis om. &NaRe} tollere {*aliis add. &NaRe} pro utilitate communi.

Discipulus Narra qualiter dicitur ad rationem septimam {istam &Mz} {aliam &Pe} quae in hoc consistit quod imperator non est {om. &NaRe} [[add. interlinear &Na]] dominus omnium nec iure divino nec {*iure nature nec iure add. &MzNaRe} humano. {nec humano om. &Pe} etc {*om. &NaRe}

Magister Respondetur quod imperator est dominus omnium modis praedictis {*trs.3412 &MzNaRe}: iure humano quia, sicut imperium est ab hominibus et a Deo mediantibus hominibus, {et a Deo mediantibus hominibus om. &Pe} ita dominium quod habet imperator est ab hominibus et per consequens iure humano habet dominium omnium {om. &Na} huiusmodi rerum. Et cum dicitur quod iura humana sunt iura imperatorum, dist. 8, {*c. add. &Pe} Quo iure, respondetur quod {*pro add. &MzNaPeRe} tempore Augustini, {Augustinus &Mz} qui {quo &MzNaPeRe} dicit {*dixit &MzNaRe} illa {ista &MzPe} verba quae habentur dist. {*predicta add. &MzNaRe} 8, c. Quo iure, iura humana fuerunt {trs.231 &Re} iura imperatorum {imperatoris &Mz} quia tunc populus transtulit {*transtulerat &MzNaPeRe} potestatem {*suam add. &MzNaRe} condendi leges {*iura &NaRe} in imperatorem. Sed aliquando iura humana non fuerunt iura imperatoris {*imperatorum &NaRe} quia prius fuerunt humana iura {*trs. &NaRe} quam {*fuerint add. &NaRe} {fuerunt add. &Mz} iura imperatorum, {imperatoris &Mz} {quia prius ... imperatorum om. &Pe} {*et ideo imperator non est dominus omnium iure /iuris &Na\ /iurium &Re\ imperatorum /imperatoris &Mz\ add. &MzNaPeRe} sed est quodammodo dominus omnium iure {iuris &Na?Re} populi qui {*quo &MzNaRe} populus transtulit in imperatorem tale dominium omnium rerum quod {*quas &NaRe} dedit dominus {*deus &NaRe} primis {prius &Mz} parentibus {primis add. &Mz} et posteris suis, et {*ut &MzNaPeRe} pro utilitate communi possit {possent &Pe} {*uti add. &MzNaPeRe} eisdem et de eis disponere et ordinare prout utilitati communi viderit expedire.

CAP. XXV

Discipulus Nunc breviter narra qualiter respondetur secundum opinionem tertiam ad rationes adductas {addiectas &Re} supra c. 22 {*trs. &MzNaRe} pro opinione secunda.

Magister Ad primam {istam &Mz} dicitur quod imperator non est sic dominus totius mundi ut ad libitum suum posset {*possit &MzNaPeRe} facere de omnibus hominibus mundi {*trs.345612 &MzNaPeRe} quod sibi placeat {*placuerit &MzNaPeRe}. Sed quia in his quae spectant ad bonum commune omnes sibi obedire tenentur et ideo non est dominus omnium temporalium rerum {om. &NaRe}, nisi modis praedictis supra c. {om. &Pe} 23. et {*om. &NaRe}

Ad secundam respondetur per idem, quod qui est dominus personarum est quodammodo dominus rerum spectantium ad sibi subiectos vel ad {*sibi subiectos vel ad om. &NaRe} personas easdem, et ideo imperator {*quodamodo add. &MzNaRe} est {trs. &Mz} dominus omnium rerum spectantium ad sibi subiectos, {vel ad personas ... subiectos om. &Pe} quia potest eis uti pro utilitate communi, non tamen ad libitum suum absque rationabili causa.

Ad tertiam dicitur {*repondetur &NaRe} {om. &MzPe} quod omnia sunt in potestate imperatoris quia omnia potest {imperator add. &Na} accipere sibi, pro utilitate communi non tamen ad libitum suum {*non tamen ad libitum suum: et non aliter &MzNaPeRe}. Et ideo est dominus isto {*illo &MzNaPeRe} modo quo dictum est prius {*et add. &MzNaPeRe} non aliter.

Ad quartam {quartum &Mz} respondetur quod rex est quodammodo dominus omnium {om. &Re} {*illorum add. &MzNaPeRe} quae {qui &MzPe} sunt in regno suo, non tamen sic quod {*ut &MzNaPeRe} ad libitum {*suum add. &MzNaRe} possit de eis quod {quid &Re} voluerit ordinare, sed quia potest omnia tollere pro bono communi, et isto modo praedixit Deus quod omnia quae erant filiorum {filiis &Pe} Israel debebant spectare ad ius regis.

Discipulus Videtur quod non solum spectat {*spectabant &MzNaPeRe} ad illud {*om. &MzNaPeRe} ius regis {*posse add. &NaRe} accipere quae erant subditorum suorum pro utilitate communi sed {*etiam add. &NaRe} per {*pro &MzNaPeRe} utilitate propria scilicet {*om. &NaRe} regis, cum in auctoritate allegata ibidem dicatur expresse, {suorum etiam messores et add. &Mz} "Filios vestros tollet et ponet in curribus suis ... et constituet ... aratores agrorum {*suorum add. &NaPeReVg} et messores {om. &Mz} segetum ... ," et post, "Agros quoque {agros quoque: agrosque &Pe} vestros et vineas et oliveta optima tollet et dabit servis suis." {om. &Pe} Ex quibus {*verbis add. &MzNaPeRe} aliisque {*fere add. &MzNaPeRe} omnibus quae ponuntur in auctoritate allegata colligitur quod ad ius regis spectabat omnia posse {*trs. &NaRe} tollere seu {*tollere seu om. &MzNaRe} accipere pro utilitate privata regis.

Magister Respondetur quod utilitas regis est communis utilitas. Unde, sicut qui peccat in regem peccat quodammodo in omnes subiectos {omnes subiectos: omnibus subiectis &Pe} sibi {*trs. &MzNaRe}, sic qui aliquid facit regi hoc videtur quodammodo facere {*trs. &MzNaRe} in omnes {*in omnes: omnibus &NaPeRe} sibi subiectos {*subiectis &NaPeRe}. Et ideo quando rex propria negocia non posset expedire per proprias res et proprios servos {*per ... servos: per proprios servos et per proprias res &MzNaRe}, posset tollere pro negociis propriis {suis &Mz} expediendis et res et servos aliorum et filios {*trs.231 &MzNaRe} subiectos {*subiectorum &MzNaPeRe} sibi {*trs. &MzNaPeRe} ut {*et &MzNaPeRe} in hoc subveniret {subvenirent &Re} utilitati communi. Et isto modo Deus dicit {*dixit &MzNaPeRe} {*trs. &MzNaPeRe} quod omnia {quod omnia: per omnia quod &Mz} illa pertinebant ad ius regis. Quando autem non erat in tali necessitate non poterat hoc {*om. &NaRe} facere {*supradicta add. &NaRe}, et ideo, ut legimus {*legitur &MzNaRe} 1 {*3 &MzNaPeRe} Regum 21 {om. &Pe} [[gap left in ms]], Naboth Israelita {*Jesraelites &MzNaPeRe} noluit dare nec {dare nec om. &Pe} communicare {*commutare &MzNaRe} nec vendere {nec dare add. &Pe} vineam suam regi Achab quia videbat quod rex ex nulla {magna add. &Mz} necessitate quaerebat eam {*eandem &MzNaRe} nec {aut &Pe} propter bonum commune sed solummodo ex avaritia et cupiditate. Sic {*Hinc &MzNaPeRe} etiam omnis multitudo {om. &Pe} Israel, ut habetur 3 Regum 21 {11 &NaRe} {*12 &Pe}, dicit {*dixit &MzNaPeRe} ad Roboam filium Salomonis, "Pater tuus durissimum iugum nobis imposuit {*trs. &NaPeReVg}", insinuando quia {*quod &MzNaPeRe} contra iustitiam et legitimam potestatem regis oppresserat eos. Quamvis igitur {*ergo &MzNaRe} rex posset {*possit &MzNaRe} tollere res et servos per {*et &MzNaPeRe} filios subditorum et applicare utilitati suae, quando propria non sufficiunt et utilitas communis impediretur nisi negocia {propria add. &Pe} regis propterea {*propria &NaRe} expedirentur, hoc tamen non potest quando hoc {haec &Mz} in utilitatem communem minime redundare {*redundaret &NaPeRe}. {redundarent &Mz} videtur {*om. &MzNaPeRe}

Discipulus Hoc videtur valde urgere quod Deus dicit {*dixit &MzNaPeRe}, "Vosque ei {om. &MzPe} eritis servi." Servi enim nihil proprium habent.

Magister Respondetur quod non ideo dicit {*dixit &MzNaPeRe} eis {*deus &MzNaPeRe}, "Vosque ei {om. &MzPe} eritis servi", quia {qui &Pe} futuri erant servilis conditionis et non liberi, cum legitur {*legatur &NaPeRe} 3 Regum 9:[22] quod, "De filiis Israel non constituit Salomon {Salomoni &Mz} servire quenquam, sed erant viri bellatorum {*bellatores &MzNaPeReVg} et ministri omnium {*eius &MzNaReVg} et principes et duces eius {*om. &MzNaReVg} et praefecti {et praefecti: praesertim &Pe} curruum et equorum." Sed erant futuri servi large capiendo {accipiendo &Pe} vocabulum {*capiendo vocabulum: accepto vocabulo &MzNaRe} servorum pro subditis qui in certis casibus tanquam liberi sunt {*om. &MzNaPeRe} subiecti cum {*om. &Re} [[written but crossed out]] {?tamen &Pe} domino {*suo add. &MzNaRe} servire {servi esse &Pe} censentur {*tenentur &MzNaRe}.

Discipulus Dic quomodo respondetur ad quintam rationem {*trs. &MzNaPeRe}.

Magister Respondetur sicut ad rationem {*om. &MzNaRe} praecedentem quod omnia quae sunt in regno sunt regis quo ad potestatem utendi eis pro bono communi non quo {autem &Pe} ad potestatem disponendi de eis ad libitum suum {om. &NaRe} absque utilitate communi, et sic praeda capta in bello iusto est regis et est {*etiam &NaRe} aliquo {*alio &MzNaRe} modo, militum {*om. &MzNaRe} scilicet quo ad potestatem dividendi eam et distribuendi militibus qui ceperunt eam, iuste {et est aliquo ... iuste om. &Pe} tamen {*et add. &NaRe} absque personarum acceptione. hoc {*Hinc &MzNaPeRe} dicit glossa dist. 2 {*1 &MzNaPeRe}, {*c. add. &Pe} Ius militare, dicit {*"Dic &NaPeRe} quod principis sunt omnia quo ad tuitionem, sed ipse tenetur omnia {*ea &PeZn} dividere secundum merita personarum." ut supra dist. 2. ius militare sic dantur episcopo decimae ut dividat eas 12. q. 2. c. concesso super verbo omnia {*ut supra ... omnia om. &MzNaPeRe}. Hinc etiam dicit glossa 23, q. 5, c. Dicat super verbo omnia, "Si sub aliquo militetur, tota praeda {*trs. &MzNaReVg} est domini, sed ipse tenetur aequaliter dividere secundum qualitatem personarum, ut supra {scilicet &NaRe} dist. 2 {*1 &MzNaPeReZn} {*c. add. &Pe} Ius militare, sic {*sicut &MzNaPeReZn} decimae dantur {debentur &Pe} episcopo ut {vel &Na} dividat eas {*trs. &MzNaPeReZn} 12, q. 1 {*2 &MzNaReZn} {*c. add. &Pe} Concesso. Quod {Quid &NaRe} igitur {*ergo &MzNaReZn} dicitur quod iure gentium nostra fiunt quae capimus in bello {*ut add. &Zn} # {*ff. &MzNaPeReZn} de adiu. {*acq. &NaPeReZn} {addiu. &Mz} rerum do. naturale {naturalis &Pe} # ultimo verum est, quod capientis est, {capientis est: capitur &Pe} sed tamen {non &Re} tenetur illud {id &Re} {om. &Pe} dare domino ut dividat secundum merita hominum."

CAP. XXVI {xxv &Pe}

Discipulus Quaesivimus de aliquibus in speciali quam super {in &Pe} ipsa {ipsas &Re} {ipsis &Mz} imperator habeat potestatem. Nunc quaero in generali an in temporalibus imperator {*trs.312 &MzNaPeRe} habeat plenitudinem potestatis, quemadmodum secundum multos papa in spiritualibus potestatis plenitudinem {*trs. &MzNaPeRe} habere dignoscitur.

Magister Circa hoc sunt assertiones diversae. Una est quod imperator in temporalibus sic {*trs.312 &NaRe} habet plenitudinem potestatis quod omnia potest quae non sunt contra ius divinum vel {*nec &MzNaRe} contra {om. &Pe} ius naturale ita quod in omnibus huiusmodi tenentur sibi obedire omnes sui {*sibi &MzNaPeRe} subiecti.

Discipulus Pro ista opinione {*assertione &NaRe} {allegatione &Mz} allegare nitere {*trs. &MzNaRe}.

Magister Pro ista opinione {*assertione &NaRe} potest multipliciter allegari. Qui enim nulla lege humana astringitur sed solummodo lege divina et lege naturali {*lege .. naturali: ad leges divinas et leges naturales &MzNaPeRe} obligatur omnia potest quae non sunt contra aliquam legum {legem &MzPe} praedictarum. Sed imperator nulla lege humana astringitur sed legibus divinis et naturalibus quia, sicut habetur ff. de legibus et glossa recitat Extra, De constitutionibus {*c. add. &Pe} Canonum, imperator legibus solutus est. igitur {*Ergo &MzNaRe} in temporalibus sic habet {om. &NaRe} [[add. margin &Re]] plenitudinem potestatis ut omnia possit quae non sunt contra leges divinas et {vel &MzPe} naturales.

Amplius ille habet in temporalibus {trs.231 &Na} plenitudinem potestatis cuius voluntas in huiusmodi lege {*om. &MzNaPeRe} legis {legibus &Pe} habet vigorem; sed quod principi praecipue imperatori placuit {*placuerit &NaRe} legis habet vigorem; igitur {*ergo &MzNaRe} imperator in huiusmodi {temporalibus add. &Pe} habet {*trs.312 &NaRe} plenitudinem potestatis.

Rursus ille habet plenitudinem potestatis in temporalibus cuius etiam error ius facit; {*sed error principis, scilicet imperatoris, ius facit add. &MzNaPe} in temporalibus; {sed hic est imperator add. &Re} [[in margin]] igitur {*ergo &MzNaRe} in temporalibus habet plenitudinem potestatis.

Item si aliquis subiectus imperatori possit {*potest &MzNaRe} iuste resistere imperatoris praecepto {*trs. &MzNaPeRe} in temporalibus, quod {praeceptum add. &Re} [[interlinear]] non est contra ius divinum nec contra ius naturale {*nature &NaRe}, oportet quod aliquo iure possit sibi resistere, quia hoc recte possumus quod {de add. &MzPe} iure [[quod aliquo ... iure: margin &Pe]] possumus. Aut igitur {*ergo &MzNaRe} potest sibi resistere iure divino aut naturali {*iure nature &MzNaRe} aut {*iure add. &MzNaPeRe} humano: non iure divino aut {*vel &MzNaRe} naturali [[aut iure humano ... naturali: margin &Pe]] quia, sicut {*ut &MzNaPeRe} dictum est, praeceptum eius non est contra aliquod illorum iurium; nec iure humano quia, sicut habetur dist. 8, c. {om. &MzNaRe} Quo iure et allegatum est supra, "Iura humana iuri {*iura &NaRe} imperatoris {*imperatorum &NaReZn} non {*om. &MzNaPeReZn} sunt. contraria {*om. &NaReZn} {*Quare? add. &NaReZn} Quia {om. &Re} ipsa iura humana per imperatores et per reges seculi Deus distribuit generi humano." igitur {*om. &MzNaPeRe} Iure {iura &NaRe} {*autem add. &NaRe} imperatoris {*imperatorum &NaRe} nullus potest eius {*om. &MzNaPeRe} praecepto {*imperatoris add. &MzNaRe} resistere {*in huiusmodi add. &NaRe}. quia {*Ergo &NaRe} {igitur &Pe} imperator in omnibus huiusmodi omnia potest.

Praeterea illud ad quod societas humana se obligat eadem societas servare tenetur; sed societas humana obligat se ad obediendum generaliter regibus, et per consequens multo magis imperatori. Ait enim Augustinus libro secundo Confessionum ut {*et &MzNaPeRe} habetur dist. 8, {*c. add. &MzNaPeRe} Quae contra, "Generale quippe {factum seu add. &Pe} pactum est societatis humanae obtemperare regibus suis." Igitur {*Ergo &MzNaRe} in temporalibus generaliter obediendum est imperatori ut omnia possit quae non sunt contra ius divinum et {*vel &MzNaPeRe} naturale.

CAP. XXVII {xxvi &Pe}

Discipulus Recita assertionem oppositam {*contrariam &MzNaRe}.

Magister {om. &Re} Assertio contraria est quod imperator non habet in temporalibus plenitudinem potestatis, ut omnia possit quae non sunt contra ius divinum nec {*contra ius add. &MzNaPeRe} naturale, sed limitata est potestas, ut {om. &Pe} quo ad liberos sibi subiectos {subditos &Re} et res eorum solummodo illa potest {*possit &MzNaRe} quae prosunt ad communem utilitatem {*trs. &MzNaPeRe}.

Discipulus Pro ista opinione {*assertione &NaRe} aliquas {om. &Re} allegationes adducas.

Magister Pro ista {*ipsa &MzNaRe} taliter allegatur. Ille non habet plenitudinem potestatis ut omnia possit cuius leges non pro privato commodo sed pro communi utilitate fieri debent. Si enim haberet {habet &Pe} plenitudinem potestatis posset condere {concedere &Pe} leges non solum pro communi utilitate sed etiam {om. &Mz} pro privata {sed etiam pro privata om. &Pe} et {*om. &NaRe} utilitate {om. &Pe} propria vel aliena et {aliena et om. &Mz} etiam {*om. &NaRe} quacunque de {*ex &NaRe} causa, dummodo non esset contra ius divinum nec contra ius naturale. Sed leges imperiales, {*sicut add. &NaRe} et {ut &Mz} caeterae, fieri debent non pro privato commodo sed pro communi utilitate, teste Isidoro qui, ut {*sicut &MzNaRe} legitur {*habetur &MzNaRe} dist. 4, c. Erit autem, ait, "Erit autem haec {*om. &NaPeReZn} lex honesta, et {*om. &MzNaReZn} {scilicet &Pe} iusta, possibilis {possibilitatem &Re} secundum naturam et secundum consuetudinem patriae, loco, temporeque {*temporique &MzNaPeReZn} {*conveniens add. &MzNaPeReZn}, necessaria, utilis, manifesta quoque, ne aliquem {*aliquid &MzNaPeReZn} per obscuritatem in captione {inconveniens &Zn} {in captione: per captionem &Pe} contineat, nullo privato commodo, sed pro {om. &NaRe} communi {*civium add. &NaReZn} utilitate conscripta." Igitur {*ergo &MzNaRe} imperator non habet talis {*talem &MzNaPeRe} potestatis plenitudinem {*trs. &MzNaRe} ut omnia possit nisi {*om. &NaRe} quae {*non add. &NaRe} sunt pro communi utilitate.

Amplius si imperator in huiusmodi habet {*haberet &MzNaPeRe} talem plenitudinem potestatis omnes alii reges et principes et {*ac &MzNaPeRe} alii laici sibi {om. &Pe} subiecti essent puri servi ipsius. Nam dominus {*servorum add. &MzNaRe} non habet maiorem potestatem super servos {*eos &MzNaRe} quam quod {*ut &MzRe} omnia possit praecipere eis {*trs. &MzPeRe} quae non sunt contra ius divinum nec contra ius naturale; imo forte nec tantam potestatem habet {*trs. &MzRe} super eos {quam quod ... eos om. &Na}. Si igitur {*ergo &MzNaRe} imperator non solum possit {*posset &MzNaPeRe} ista {*illa &MzNaPeRe} quae sunt pro communi utilitate sed etiam alia quaecunque in temporalibus quae non sunt contra ius divinum nec contra ius naturale, omnes alii sibi subiecti essent veri servi sui {*ipsius &MzNaPeRe}.

Rursus papa non habet potestatem plenariam {*potestatem plenariam: talem plenitudinem potestatis /om. &Mz\ &MzNaPeRe} in spiritualibus quia ea quae sunt supererogationis {*trs. &MzNaRe} non potest alicui praecipere, sicut virginitatem, ieiunium in pane et aqua, intrare religionem, et huiusmodi. Igitur {*Ergo &MzNaRe} {multo add.Na} multo {om. &Pe} magis imperator {om. &Pe} in temporalibus non habet {*trs.3412 &MzNaRe} talem plenitudinem potestatis.

Item imperator non habet maiorem potestatem in temporalibus quam habuit {*habuerit &MzNa} populus, cum imperator habeat potestatem suam a populo, ut allegatum est supra, quia {*et &NaRe} populus plus iurisdictionis aut potestatis {*iurisdictionis aut potestatis: potestatis aut iuris &MzNaPeRe} non potuit transferre in {om. &MzNa} imperatorem {quia populus plus potestatis aut iuris non potuit transferre imperatorem add. &Mz} quam habuit. Sed populus nunquam habuit {*nunquam habuit: non habuit unquam &NaRe} talem potestatis plenitudinem {*trs. &MzNaPeRe} ut possit {*posset &MzNaRe} praecipere cuilibet de populo omne illud quod non est contra ius divinum aut {*nec &NaRe} contra ius naturale, quia non poterat praecipere ista {*illa &MzNaPeRe} quae non erant {sunt vel essent &Pe} de necessitate facienda, teste glossa Extra, De constitutionibus, {*c. add. &Pe} Cum omnis {*omnes &MzNaPe}, secundum quam in talibus {*scilicet add. &NaRe} quae {*non sunt add. &MzNaPeRe} de necessitate facienda "nihil potest fieri nisi omnes consentiant." Ergo si populus praecipit aliquid alicui de populo quod non est de necessitate faciendum {*facienda &Mz} {nihil potest ... faciendum om. &Re} non tenetur illud facere nisi velit. Restat igitur {*ergo &MzNaRe} quod imperator non habet talem potestatis plenitudinem {*trs. &MzNaPeRe}.

Praeterea falsare {*cassare &MzNaPeRe}, alienare, vendere, dare, {*trs. &MzNaPeRe} vel legare {*imperium add. &MzNaRe} non est contra ius divinum nec contra ius naturale, et {*om. &NaRe} tamen imperator hoc non potest. igitur {*Ergo &MzNaRe} non habet {*talem add. &MzNaPeRe} plenitudinem potestatis.

Rursus imperator non habet periculosam potestatem {*trs. &MzNaPeRe} bono communi {*trs. &MzNaRe}, sed talis plenitudo potestatis esset {est &Mz} periculosa bono communi {*trs. &Mz}. {sed talis ... communi om. &NaRe} Posset enim omnes subditos ad paupertatem redigere quod esset {esse &Na} {posset &Mz} contrarium bono communi {*trs. &MzNaRe}.

Item potestas quae solummodo est {*trs. &MzNaRe} constituta propter solam {*om. &MzNaRe} communem utilitatem non se extendit nisi ad illa {*illam &Na} quae ad communem utilitatem {non se ... utilitatem &Pe} ordinantur, {ordinatur &NaPe} et per consequens non se extendit {extendunt &Pe} {nisi ad illa ... extendit om. &Mz} ad omnia quae {*non add. &MzNaPeRe} sunt {nec add. &Mz} contra ius divinum aut {*nec &MzNaPeRe} contra ius naturale. Sed potestas imperialis est solummodo constituta ad utilitatem communem. igitur {*Ergo &MzNaRe} non se extendit ad illa {ista &Mz} quae ad communem utilitatem {*trs. &MzNaPeRe} non pertinent. Confirmatur hoc ratione {*hoc ratione: haec ratio &MzNaPeRe} {*quia add. &NaRe} illud quod non ordinatur ad finem debitum inordinatum videtur; {sed &Pe} quod autem {om. &Pe} est inordinatum {videtur quod autem est inordinatum om. &Na} non est licitum iudicandum; sed finis institutionis imperatorum {*imperatoris &MzNaPe?Re} est communis utilitas {voluntas &Mz}. Igitur {*ergo &MzNaRe} quod imperator auctoritate imperiali facit et non ordinat {aliquid add. &Mz} ad utilitatem communem est inordinatum {*est inordinatum: inordinate facit &MzNaPeRe} et per consequens illicitum {*illicite &MzNaPeRe}. Ex quo infertur quod imperator auctoritate imperiali non potest omnia quae non {om. &Mz} sunt contra ius divinum nec {vel &Mz} contra {om. &Mz} ius naturale, sed solum {*solummodo &MzNaRe} {om. &Pe} illa quae ad utilitatem communem proficiunt.

CAP. XXVIII

Discipulus Quia ista opinio secunda {*trs. &MzNaPeRe} communitati mortalium et {in &Re} bono communi pro qua {*quo &MzNaPeRe} quilibet zelare tenetur sonare {*favere &MzNaPeRe} videtur, scire desidero quomodo ad rationes pro opinione contraria respondetur. Dic itaque qualiter respondetur ad primam {rationem add. &Pe} cap. 26 adductam.

Magister Respondetur ad ipsam distinguendo {discutiendo &Mz} de lege humana quarum {*quia legum humanarum &MzNaPeRe} quaedam sunt leges imperatorum et aliarum personarum et communitatum particularium {pertinentium &Pe} imperatori subiectarum, quae civiles possunt appellari. Quaedam sunt quodammodo totius communitatis mortalium quae ad ius gentium spectare videntur, quae quodammodo sunt naturales {generales &Pe} et quodammodo humanae sive positivae, sicut ex his quae dicta sunt {primo add. &Mz} huius partis {*huius partis: primo huius &NaRe} capitulis {huius partis capituluis om. &Pe} 10 et 11 colligi potest. {*Primis legibus, scilicet pure civilibus, sive sint suae sive aliarum personarum vel communitatum particularium add. &NaRe} imperator nequaquam astringitur de necessitate, licet deceat eum vivere secundum leges suas. servatis {*Secundis &NaRe} legibus quae spectant ad ius gentium, pro eo quod omnes gentes et {*om. &MzNaPeRe} potissime {om. &Mz} rationales {*rationabiles &MzNaPeRe} et {etiam &Mz} ratione {*secundum rationem &MzNaPeRe} viventes tali iure utuntur, prout {*om. &NaPeRe} imperator ad idem {*ad idem om. &NaPeRe} astringitur, nec licet {om. &Pe} sibi eas irregulariter {*regulariter &NaRe} {irrationabiliter &Pe} transgredi, nisi {sed &MzNaPeRe} [[vel nisi: margin &Re]] in casu in quo viderit eas derogare utilitati communi. Unde non liceret {licet &Pe} sibi generaliter prohibere occupationes sedium, bella, captivitates, servitutes, postliminia, {postlimina &MzRe} legatorum non violandorum religionem et alia quae ad ius gentium spectare videntur {*noscuntur &MzNaPeRe}. Imperatorem autem non habere plenitudinem potestatis ut omnia possit in temporalibus {*trs.3412 &NaRe} quae non sunt contra ius divinum et {*nec contra /om. &Na\ ius &NaRe} naturale absolutum, de quo dictum est {supra primo add. &MzNaPeRe} huius capitulis 11 et 12 {*11 et 12: 10 et 11 &MzNaPeRe}, spectat ad ius gentium sicut et aliquos esse liberos et non pure {?petitur &Mz} servos ad ius gentium pertinere dignoscitur, et {*eo &MzNaPeRe} quod unum sequitur ex alio. Et ideo hac lege astringitur imperator {*trs. &MzNaPeRe}, quae tamen humana est quia de consensu omnium mortalium, {*nullo /vero &MzPe\ penitus add. &MzNaPeRe} contradicentes {*contradicente &NaRe}, {contradicendo &MzPe} contrarium posset servari pro lege.

Discipulus Dic quomodo respondetur ad rationem secundam {*trs. &NaRe}.

Magister Ad illam {*illud &MzNaRe} dicitur quod illud quod placet principi, scilicet imperatori, rationabiliter et iuste propter bonum commune legis habet vigorem quando hoc {om. &Na} {scilicet legem communem add. &Re} [[interlinear]] explicat manifeste. Si autem aliquid {*sibi add. &NaPeRe} placet non propter bonum commune sed propter {*om. &NaRe} privatum non propter hoc legis habet vigorem {quando hoc ... vigorem om. &Mz} scilicet iuste sed inique et iniuste.

Discipulus Ista ratio {*responsio &MzNaPeRe}, {est add. &Mz} sicut et {om. &Mz} opinio praecedens {*om. &NaRe} capitulo praecedenti {*trs. &NaRe} recitata, veritati et auctoritati imperatorum {*imperatoris &MzNaPeRe} derogare videtur. Nam secundum {si &Pe} praescripta imperator nullam posset condere {concedere &NaPe} legem nisi generalem quae respicit {*respiceret &MzNaPeRe} {*scilicet add. &NaRe} bonum commune. Ex quo sequitur quod nullum posset privilegium concedere cuicunque quia privilegia sunt privatae scilicet {*om. &MzNaPeRe} legis {*leges &MzNaPeRe} non communia seu generalia {*communia seu generalia: communes seu generales &MzNaRe}, dist. 8. {*3 &NaRe} secundum {*# &MzNaRe} quod {*Sunt autem &Zn} {haec &NaRe} {hoc &MzPe} quaedam {quidem &MzNaRe} et c. Privilegia. Sed imperatorem non posse {*dare add. &MzNaRe} {*aliquod add. &MzNaPeRe} privilegium speciale concedere {*om. &MzNaRe} cuicunque tam veritati quam auctoritati imperatoris derogare videtur.

Magister Ad hoc respondetur quod {*quia add. &MzNaPeRe} quaelibet privata persona et quodlibet particulare collegium est pars totius communitatis, ideo bonum cuiuslibet privatae personae {*trs. &MzPeRe} et cuiuslibet particularis collegii {*trs. &MzRe} est {*in &Re} bonum totius communitatis {ideo bonum ... communitatis om. &Na} et ideo illud {trs. &Pe} ad bonum commune {illud ad bonum commune om. &Mz} [[gap left in ms]] {*et ideo illud ad bonum commune om. &NaRe} poterit redundare et {*ad bonum commune /om. &Mz\ add. &MzNaRe} ordinari. valebit {*om. &NaRe} Quare si imperator concedendo specialia privilegia aliquibus personis vel collegiis particularibus {*intendit add. &MzNaPeRe} ratione non errante contra {*om. &MzNaPeRe} bonum commune, {*illa add. &MzNaPeRe} privilegia iusta sunt et ad bonum commune spectantia. Si autem non intendit modo praedicto bonum commune sed concedit {concedendi &Mz} huiusmodi privilegia ex amore privato vel {*ex aliqua /om. &Pe\ add. &MzNaPeRe} alia causa minus iusta, privilegia illa non sunt iusta sed iniqua et iniusta, et concedens vitium {*a vitio &MzNaRe} acceptionis personarum incurrit {*om. &MzNaPeRe} [[add. margin &Pe]] de quo {*de quo om. &MzNaRe} minime excusatur.

Discipulus Dic qualiter respondetur {*dicitur &MzNaPeRe} ad rationem tertiam {*trs. &MzNaPeRe}.

Magister Dicitur quod error principis probabiliter {*probabilis &NaRe} {om. &Pe} ius facit facit {*om. &MzNaPeRe} itaque {*ita &MzNaPeRe} ut alii teneantur obedire nisi appareat {*constet &MzNaPeRe} eis quod error principis est contra ius divinum aut {*vel &MzNaPeRe} naturale aut {*vel &MzNaPeRe} {*contra add. &MzNaRe} bonum commune. quia si sic {*quia si sic: Alius /aliquis &Mz\ &MzNaRe} error principis non facit ius.

Discipulus {*Indica add. &MzNaRe} qualiter respondetur ad quartam rationem {*trs. &MzNaPeRe}.

Magister Respondetur per {quod &Na} ista {*illa &MzNaPeRe} quae dicta {quae dicta: praedicta &Na} sunt superius in responsione {in responsione om. &Mz} ad primam rationem {responsionem &Mz} quia saepe praecepto imperatoris quod nec {*non &NaRe} est contra ius divinum nec {*contra ius add. &MzNaPeRe} naturale potest quis resistere iure humano non quidem {quidam &Pe} civili sed iure gentium sicut dictum est. Ad argumentum {*Augustinum &NaPeRe} dicitur quod loquitur de iuribus humanis civilibus non de iure gentium sed {*quia &MzNaPeRe} iura civilia sunt {*iura add. &MzNaPeRe} imperatorum {imperatoris &Mz} et regum sed ius gentium non est imperatorum nec {*et &MzNaRe} regum per institutionem ipsorum licet posset {*possit &NaRe} {*dici add. &NaPeRe} per ipsorum {*trs. &NaPeRe} approbationem et observantiam {*observationem &MzNaPeRe}.

Discipulus Dic quid sentit ista opinio de ultima ratione.

Magister Hoc sentit quod generale pactum est societatis humanae obtemperare regibus suis in his quae spectant ad bonum commune. Et ideo obligata est societas humana ad obediendum generaliter imperatori in his quae ad utilitatem communem proficiunt, non in {om. &Pe} aliis in quibus non dubitat quod nequaquam bono communi proficiant {*proficiunt &MzNaPeRe}.

CAP. XXIX {xxviii &Pe}

Discipulus Postremo discutiamus succincte {?sustinere &Pe} an electus in regem seu imperatorem, {principem &Mz} eo ipso quod est electus antequam electio praesentetur vel etiam {?aliter &Mz} notificetur papae, de iure valeat et debeat se intromittere {*trs. &MzNaRe} de regno in temporalibus disponendo.

Magister Ad hoc secundum diversas opiniones quae recitatae sunt superius diversimode respondetur. Nam secundum illos qui dicunt quod imperium est a papa electus nullam administrationem habet de iure antequam confirmetur a papa. Secundum illos qui dicunt quod imperium non est a papa plus quam regnum Franciae vel regnum aliud quodcunque fidelium {*vel infidelium add. &MzNaPeRe} et quod imperator non est plus subiectus papae in temporalibus {*trs.6712345 &MzNaRe} quam rex Franciae ita quod {*ita quod: vel alius /aliquis &Mz\ &MzNaPeRe} quicunque, electus in regem seu imperatorem Romanorum, eo ipso quod est electus absque hoc quod electio praesentetur vel notificetur papae, habet plenam {potestatem per add. &Mz} administrationem in temporalibus et potest et debet se intromittere de imperio seu regno {scilicet add. &Pe} Romano, sed quia {*sed quia: nisi &MzNaPeRe} per Romanos vel illos in quos Romani auctoritatem suam iusque {*ius &NaPeRe} et potestatem seu {suam super &Pe} imperium {*seu imperium om. &NaRe} transtulerunt {*transtulerint &NaRe} ex causa {rationabili add. &Pe} pro bono communi ordinaverunt {*ordinaverint &NaRe} quod antequam electus se intromitteret {*intromittat &MzNaPeRe} {*trs. &MzNaPeRe} de regno vel imperio electio sua praesentetur {*papae debeat /debet &Pe\ /om. &Mz\ praesentari &MzNaPeRe}, quemadmodum {*aliquando add. &MzNaRe} electio papae ante ordinationem suam praesentabatur imperatoribus dist. 63, {*# /c. secundum &Pe\ Electiones et add. &MzNaPeRe} c. Agatho.

Discipulus Omnino mihi videtur quod si imperium est a papa et imperator debet praestare iuramentum fidelitatis {om. &Pe} papae sicut vasallus domino suo, quod {*om. &NaRe} electus se intromittere non debet de regno nisi electio papae praesentetur {*trs. &MzNaRe} et papa declaraverit {?declinaverit &Na} voluntatem {*suam add. &MzNaRe} an velit quod electus intromittat se {*trs. &MzNaPeRe} de regno. {et add. &Pe} Nunc {*ideo &MzNaPeRe} aliam opinionem prosequere et pro ipsa nitere allegare.

Magister Quod electus statim debet {*debeat &NaRe} administrare videtur multipliciter {modo &Pe} posse probari. Nam consuetudo in talibus rationabilis maxime est spectanda et conservanda {*servanda &MzNaPeRe} sed consuetudo rationabilis {*rationalis &NaRe} fuit ab initio quod electus statim se intromittat {*intromisit &NaRe} {intromittit &Mz} {*trs. &MzNaPeRe} antequam praesentetur {*praesentaretur &MzNaRe} electio {*trs. &MzNaRe} papae. Imperatores enim tam {*om. &MzNaPeRe} fideles {*infideles &MzNaPeRe}, qui fuerunt imperatores veri quam {*quamvis &NaRe} infideles, {infidelis &Mz} {qui fuerunt ... infideles om. &Pe} nullam electionem praesentaverunt papae nec ipsum in aliquo requirebant. Quidam etiam imperatores {*trs. &NaRe} qui coronati fuerunt a papa in imperatores licet praesentaverunt {*praesentaverint &MzNaPeRe} et {*vel &NaRe} notificaverunt {*notificaverint &MzNaPeRe} papae electionem {*trs. &MzNaRe} suam {*om. &MzNaRe} quando {*ante &MzNaPeRe} coronationem Romae corona aurea susceperunt {*om. &MzNaPeRe} prius tamen administraverunt {administraverint &Na} et coronabantur alia vel aliis corona vel coronis. igitur {*Ergo &MzNaRe} ista consuetudo servanda est ut statim electus administrare incipiat.

Amplius electus ad istam {*aliquam &MzNaPeRe} dignitatem secularem pro qua non est alteri subiectus non tenetur alteri {*alii &NaRe} electionem suam {om. &Mz} praesentare antequam administret. Sed electus {om. &NaRe} [[add. margin &Re]] in imperatorem seu regem Romanorum non est pro Romano regno {*trs. &MzNaRe} subiectus papae cum pro regno Romano {om. &Pe} non sit vasallus papae. igitur {*Ergo &MzNaRe} administrare {ministrare &Mz} debet licet non praesentaverit electionem suam {om. &Pe} papae.

Rursus non magis est rex Romanorum subiectus papae quam alii reges quicunque quia neque {nec &Re} {*iure divino nec /neque &MzNa\ add. &MzNaPeRe} iure humano etc {*om. &MzNaPeRe} sed multi sunt {*om. &MzNaRe} reges {*etiam add. &NaRe} {et add. &Mz} fideles qui etiam {*qui etiam om. &MzNaRe} ministrant {*administrant &MzNaPeRe} absque hoc quod notificent aliquid {*trs. &MzNaRe} papae vel de se ipsis vel de morte praedecessorum suorum {*om. &MzNaRe} sive suorum patrum {*trs. &MzNaRe}. {sive suorum patrum om. &Pe} igitur {*Ergo &MzNaRe} et rex Romanorum statim debet administrare {*trs. &MzNaPeRe}.

Discipulus Videtur quod iure humano Romanorum rex {*trs. &MzNaPeRe} est magis subiectus papae quam multi alii reges quia eligitur auctoritate papae qui instituit electores qui eum debent eligere.

Magister Aliis videtur quod illud {*istud &MzNaRe} non obstat quia ius humanum aut est ius imperatorum {imperatoris &Pe} aut {*vel &NaRe} regum aut {*est add. &MzNaRe} ius canonicum quod est summorum pontificum sed iure imperatoris {*imperatorum &NaRe} non est rex Romanorum subiectus papae plus quam alii reges nec iure canonico. Tum quia summus pontifex non plus potuit sibi subiicere regem Romanorum quam alios reges, et ita si potuit sibi subiicere regem Romanorum, posset {*modo add. &MzNaPeRe} per eundem modum sibi subiicere {*trs. &NaRe} regem Franciae et quoscunque alios reges. Tum {*quia add. &MzNaPeRe} qui {om. &NaRe} non potest {potuit &Mz} tollere leges aliquas non potest sibi subiicere conditorem aliarum {*earumdem &NaPeRe} legum; sed papa non potest tollere leges imperiales, teste glossa quae dist. 10 {4 &Pe} c. Constitutiones ait, "Nunquid igitur {*ergo &MzNaPeReZn} legibus {leges &Mz} semper derogatur {derogetur &Pe} per canones? Absit, nisi quo ad causas spirituales", et {om. &Mz} infra, "Nec {non &Mz} posset papa leges tollere nisi quo ad suum forum." {suum forum: causas spirituales &MzPe} igitur {*Ergo &MzNaRe} papa per nullum canonem sive ius canonicum potuit sibi subiicere regem Romanorum qui legum est conditor.

Discipulus Adhuc {Ad hoc &Pe} conare roborare {*munire &MzNaRe} {om. &Pe} opinionem praemissam.

Magister Rursus {*om. &MzNaPeRe} Quod rex Romanorum eo {*ipso add. &MzNaPeRe} quod est electus administrare debeat antequam electio praesentetur papae probatur quia electus qui non indiget ab aliquo {*alio &MzNaPeRe} confirmari potest administrare antequam sua electio {*trs. &MzNaRe} {*alii add. &MzNaRe} praesentetur alteri {*om. &MzNaRe} quia omne ius et {aut &Mz} potestatem administrandi {*quod vel add. &MzNaPeRe} quam habet electus aut habet per confirmationem aut electionem {*per ... electionem: per electionem aut per confirmationem &MzNaRe}. Unde etiam {*et &MzNaRe} episcopi et alii qui confirmantur et {vel &Pe} {*confirmantur et om. &MzNaRe} consecrantur per {vel ante &Re} [[margin]] ipsam consecrationem nullam administrationem acquirunt sed quae administrationis sunt habent per confirmationem {vel consecrationem &Re} [[margin]] {papae add. &Pe}. Papa autem {*etiam &MzNaPeRe} per electionem {confirmationem &Pe} omnem {om. &Mz} administrationem habet, dist. 23, {24 &Pe} {*c. add. &Pe} {*In add. &MzNaPeRe} nomine, {domini add. &Pe} Qui igitur {*ergo &MzNaRe} non indiget confirmatione {*confirmari &MzNa?Re} eo ipso quod est electus omne ius administrandi habet. Sed electus in regem Romanorum non indiget confirmari a papa. Unde et Innocentius III, qui Extra, De electione, Venerabilem {venerabilis &Mz} magis explicare videtur quid {*que &NaRe} papa facit {quia add. &Mz} in electione {in electione: electis &Mz} {*in electione: electo &NaPeRe} regis {*in regem &MzNaPeRe} Romanorum, de confirmatione nullam facit {*penitus add. &MzNaRe} mentionem {mansionem &Mz}; nec legitur quod antiquitus aliquis electus in regem Romanorum {in regem Romanorum om. &NaRe} etiam fidelis {om. &Pe} sic {*om. &MzNaRe} {?si &Pe} fuerit {fuit &Mz} a papa {*trs.231 &MzNaPeRe} confirmatus; igitur {*ergo &MzNaRe} electus in regem Romanorum statim per ipsam electionem habet ius administrandi {absque confirmatione add. &Pe}.

Return to Table of Contents